Isläm

Wikipediýa, erkin ensiklopediýa
(Islam sahypasyndan gönükdirildi)
Alla sözi arap dilinde ýazylşy.
Käbe.

Isläm (arap. إِسْلاَم‎‎ — boýun bolmak, [Ýeketäk] Hudaýa özüňi bagş etmek) häzirlikçe dindarlaryň sany boýunça hristianlardan soň ikinji din. (Aslyýetinde bolsa hristianlaryň sany azdyr, sebäbi adaty halk köpçüligi özüne hristiandyrys öýdýär.) Häzirki wagtda 125 ýurtdan jemi ≈ 1.8 mlrd adam bu dindedir. Takmynan, bir milliard töweregi musulmanlar hanefidir. Isläm 28 döwletiň döwlet ýa-da resmi dinidir. Pygamberi — Muhammed (571—632). Mukaddes kitaby — Kuran. Isläm hukugynyň we taglymatynyň ikinji esasy çeşmesi — Sünnet. Bu bolsa göniden-göni Muhammed pygaberiň dana sözlerinden we durmuşyndan habar berilýän hadyslaryň jemidir. Ybadat dili hökmünde ulanylýan dil — arap dili. Isläm dindäki adama — musulman diýilýär.

Yslam dininden başga dini Allah kabul etmez (ýagny, başga dindäkiler (ýa-da dinsizler) dogzahy bolar).[1][2][3]

Taryhy[düzet | çeşmäni düzet]

Din amallary[düzet | çeşmäni düzet]

Yslamy kabul edeniň ilkinji öwrenmeli zatlary:

  1. Akyda
    1. Iman
  2. Riddä
    1. Kufr
    2. Şirk
  3. Ylmyhal
    1. Täret
    2. Gusl
    3. Namaz
    4. Oraza
    5. Zekat
    6. Haj
  4. Fikh
    1. Farzul aýn
    2. Farzul kifaýa

Ynam şaýatlygy[düzet | çeşmäni düzet]

Şähädä — yslamda bäş sütüniň biridir. Ony inkär eden dinden çykar. Mysal üçin: Alladan başgada hudaý bar, Alladan başga hem doga bilen ýüzlenibermeli ýa-da Muhammed pygamber ﷺ ýalan sözleýär diýip ynanmak.

Ybadat[düzet | çeşmäni düzet]

Namazyslamda bäş sütüniň biridir. Ony inkär eden dinden çykar. Mysal üçin: bir wagtyna okasaň hem bolýar diýip ynanmak.

Parz namazlardan soň iň haýyrlysy gijeki namazdyr.

Oraza[düzet | çeşmäni düzet]

Oraza — remezan aýynda oraza tutmak yslamda bäş sütüniň biridir. Ony inkär eden dinden çykar. Mysal üçin: Şaban aýy agzygy bekleseň gowy, Remazan aýy islän günüň tutaýmaly.

Sadaka[düzet | çeşmäni düzet]

Zekat — yslamda bäş sütüniň biridir. Ony inkär eden dinden çykar. Mysal üçin: Puluň (malyň) kän bolsada zekat bermäňdä hem hiç zat bolanok diýip ynanmak.

Zyýarat[düzet | çeşmäni düzet]

Haj — yslamda bäş sütüniň biridir. Ony inkär eden dinden çykar. Mysal üçin: Pylan mazarlyga barsaň edil haj eden ýaly diýip ynananmak.

Muhammed pygamber ﷺ: «Mekkedäki Mesjid Haram mesjidi, Medinedäki Meniň mesjidim we Aska mesjidinden başga mesjide gitjek bolup ýola çykyp ýörme.» diýendir. Ýagny, bu metjitlerden başga islendik metjide kän sogaply ýa-da ol piriň mesjidi diýip gitmegiň ýalňyşlygydyr. Ýagny, ýakyn ýerde haýsy mesjid yslamyň kanunyna laýyk gurlan we ondaky ymam (munafyk) ýa-da ş.m. bolmasa şol ýere gitmek dogrydyr. Mazarlyga nirede ene-ata jaýlanan bolsa, ýa-da nirede ýakyn musulman mazarlyk bar bolsa şoňa gitmek dogrudyr.

Dini taglymat[düzet | çeşmäni düzet]

Allah[düzet | çeşmäni düzet]

Perişdeler[düzet | çeşmäni düzet]

Mukaddes kitaplar[düzet | çeşmäni düzet]

Pygamberler[düzet | çeşmäni düzet]

Sorag güni[düzet | çeşmäni düzet]

Ýazgyt[düzet | çeşmäni düzet]

Ylmy taglymat[düzet | çeşmäni düzet]

Hukuk[düzet | çeşmäni düzet]

Ykdysadyýet[düzet | çeşmäni düzet]

Sosial taglymat[düzet | çeşmäni düzet]

Syýasat[düzet | çeşmäni düzet]

Ugurlar[düzet | çeşmäni düzet]

Sunniler[düzet | çeşmäni düzet]

Muhammed pygamberiň ýolundan ýöreýänlere ýagny akydadan maturidi we aşari mezhebindäkiler, fikhden bolsa dört sünni (hanefi, şafygy, mäliki we hanbali) mezhebiň yzyna eýerýänler.

Şaýylar[düzet | çeşmäni düzet]

Bu toparyň akydasy kufrdedir. Diňe zeýditler käfir hasaplanmaýar.

Yslamda 12 ymam ýokdur, 12 ymam diňe şaýylarda bardyr. 12 ymamyň 12-njisi asly dogulmadyk, ýagny ýok oýlanyp tapylan adamdyr. Şaýylar 12 ymamy günäden goralan we ýalňyşmaýan hasaplaýarlar.

Sünni alymlara görä, eger bir musulman pygamberlerden başgany günäden goralan we ýalňyşmaýan hasaplasa ol adam kufra düşer. Hatda biziň günlerimizde hem pir ýalňyşmaýar, ýa-da pir ölen badyna jennete düşýär, pir ýüregiňdäkini bilýär diýilýän yslama ters düşünjeler bar. Emma bu düşünjeler dinden çyjarýandyr. Sebäbi Muhammed pygamber ﷺ hem adamlaryň ýüregini bilen däldir, oňa mysal etsek: Enemiz Aişä musulmanlaryň arasynda gezýän munafyk ýehudy bardy, ol Aişä zyna töhmedi ýaýradanda pygamberimiz bir aýlap näme etjegini bilmeýär. Soňra aýat inmegi bilen Aişä bolan töhmetiň ýalandygyny Kuran aýatlary bilen tassyklanýar.

Yslamda öýde ýa-da metjitde surat asyp goýmak ýokdur. Şaýylar 12 ymamyň suratyny asýarlar, emma özüne sünni diýip ýörenleriň hem arasynda esasan hem sopylaryň we şolaryň yzyna eýerýänleriň arasynda piriň suratyny we 12 ymamyň suratyny asmak ýaýrapdyr. Bu bolsa yslamdan däldir.

Muhammed pygamber ﷺ: «Janly zadyň suraty bar öýe perişde girmeýär.»[4]

Ikona. Hristianlaryň Isa pygamber diýip asýan suratlary.

Muhammed pygamberimiz ﷺ: Öz pygamberleriniň gabryny ybadat edilýän ýere öwren iudeý we hristianlara Alla nälet etsin — diýdi.[5] Her hristianlaryň ybadathanasynda surat bar we olar şoňa bakyp şol suratdaky kim bolsa şony göz öňüne getirip dileg edýär. Pygamberimiz ﷺ musulmanlary bu zatdan gaýtarmak üçin ölmezinden öň aýdan sözleri. Ýöne biziň pygamberimiziň mesjidiň gyrasynda bolmagynyň hakyky sebäpleri bardyr. Pygamberler öz ölen ýerinde jaýlanýar. Bu bolsa Hezreti Aişäň otagydyr. Ol metjidiň gapdalynda ýerleşýär.

Yslam akydasynda biz Muhammed pygamberiň ﷺ jennet bilen buşlanlaryndan başga kişisine jennet bilen buşlap bilmeris. Hatda pygamberimiz hem «sen jennete düşdiň» ýa-da «saňa jennet mübärek bolsun», diýmegi gadagan edipdir. Oňa derek «Ol Allany we pygamberi gowy görýärdi» diýmek bolýar.[6]

Harijitler[düzet | çeşmäni düzet]

Sufizm[düzet | çeşmäni düzet]

Ebu Hanife sufi bolan däldir. Ebu Hanife soňky iki ýyly sufi boldy diýip diňe sufileriň kitaplarynda bardyr. Beýle maglumat yslamyň kabul edýän kitaplarynda ýokdur.

Pir we sopyçylyk yslamdan däldir. Bu toparyň akydasy hem şaýylar, hristianlaryň, induslar, we ş.m.laryň akydasy ýalydyr. Bular hem şaýylar ýaly ýalan zatlary oýlap tapýar.

Akydada pir bilen öwlüýäni garyşdyrmaly däldir, sebäbi pir bu tarikatçy, öwlüýä bolsa Hudaýyň gowy görýän bendesidir. Hakyky öwlüýä bolan Merýem bint Imran hakda Kuranda aýdylýandyr, ýene şübhesiz bu ummatdan birinji ewliýä «Ebu Bekrdir». Ewliýäler tä kyýamata çenli bolmalydyr. Haýsy-da bolsa bir musulmanyň ewliýäligini bilmek üçin hökmany şertler bardyr. Elbetde uçmany, uly daşy götermäni we şuňa meňzeş zatlary Alla käbir kapyr kişilerede berýändir.

Sünniler tarapyndan jezalandyrlan sufi. Kufr sözi üçin zyndana taşlanýar, toba edenok we 11 ýyl soň öldürilýär.
Sufilerdäki şirk:

Sufiler Kurany we hadysy özleriçe tefsir edýärler, aýdylýan hadysyň sahihligine seretmezler.

Sufiler esasan diňe özleri ýaly sufileriň kitaplaryny delil tutýarlar, hatda Kuranyň we sünnetiň tersi hem bolsa.

Diniň taglymatlary[düzet | çeşmäni düzet]

Fikh[düzet | çeşmäni düzet]

Akyda[düzet | çeşmäni düzet]

Tefsir[düzet | çeşmäni düzet]

Hadys öwreniş ylmy[düzet | çeşmäni düzet]

Kalam[düzet | çeşmäni düzet]

Medenýet[düzet | çeşmäni düzet]

Sungat[düzet | çeşmäni düzet]

Ahlak we adat[düzet | çeşmäni düzet]

Mukaddes ýer[düzet | çeşmäni düzet]

Kalendar we baýram[düzet | çeşmäni düzet]

Şu gün
20 Dhu al-Qi'dah 1444
Anna
9 iýun 2023
16:39 (UTC+0)
[täzele]

Ýaýraýyş[düzet | çeşmäni düzet]

Bellik[düzet | çeşmäni düzet]

  1. Kuran: 3/19
  2. Kuran: 3/85
  3. Kuran: 5/3
  4. Sahih Buhari.
  5. Sahih Buhari №268.
  6. Sahih Buhari.

Salgylanmalar[düzet | çeşmäni düzet]