Mazmuna geçiň

Kürdüstan

Wikipediýa, erkin ensiklopediýa
Kürdüstan
(Baýdag) (Gerb)

Kürdüstan (kürt. کوردستان ; "kürtleriň ýurdy") ýa-da Uly Kürdüstan[1] Günbatar Aziýada takmynan kesgitlenen geo-medeni territoriýa bolup, bu ýerde Kürtler aglaba köplügi emele getirýär we kürt medeniýeti, dilleri we milli şahsyýet taryhy taýdan esaslanýar.[2] Geografiki taýdan Kürdüstan takmynan demirgazyk-günbatar Zagrosy we gündogar Toros dag gerişlerini öz içine alýar.[3]

Mahmyt Kaşgarly dünýäniň kartasyny düzen we al-Yrak bilen Aş-Şamyň arasyndaky sebiti "Erz-el-Ekrad" diýip kesgitlän "Divanu Lugotit Türk" eserinde bu sebiti ilkinji gezek kürt topragy hökmünde agzap geçdi. Erz-el-Ekrad arap dilinde "kürtleriň ýurdy" diýmekdir.[4][5] Kürdüstan ady ilkinji gezek 1150-nji ýylda Beýik Seljuk hökümdary Soltan Sanjar tarapyndan günbatar Eýrany suratlandyrmak üçin ulanylýar.[6][7]

Kürdüstan, adatça, aşakdaky dört sebiti öz içine alýar: günorta-gündogar Türkiýe ( Demirgazyk Kürdüstan ), Demirgazyk Yrak ( Günorta Kürdüstan ), Demirgazyk-Günbatar Eýran ( Gündogar Kürdüstan ) we Demirgazyk Siriýa ( Günbatar Kürdüstan ). Käbir kesgitlemelerde Günorta Kawkazyň käbir bölekleri hem bar. Käbir kürt milletçi guramalary bu sebitleriň käbirinden ýa-da hemmesinden ybarat bolan garaşsyz millet döwletini döretmäge synanyşýar, beýlekileri bar bolan milli çäklerde has özbaşdaklyk ugrunda kampaniýa alyp barýar.[8]

Dolandyryş taýdan 20-nji asyrda kürt döwletiniň (1918–1919), Kürdüstan Patyşalygynyň (1921–1924), Kürtistanskiý Uýezdiň gysga ömri bolan sebitler döredildi. "Gyzyl Kürdüstan" (1923–1929), Ararat respublikasy (1927–1930) we Mahabad respublikasy (1946).

Yrak Kürdüstan ilkinji gezek 1970-nji ýylda Yrak hökümeti bilen baglaşylan şertnamada özbaşdak status aldy we statusy 2005-nji ýylda federal Yrak respublikasynyň çäginde özbaşdak Kürdüstan sebiti hökmünde tassyklandy.[9] Eýranda Kürdüstan welaýaty hem bar, ýöne ol öz-özüni dolandyrmaýar. Siriýanyň raýat urşunda söweşýän kürtler Siriýanyň demirgazygyndaky uly böleklere gözegçilik edip , Demirgazyk we Gündogar Siriýanyň Awtonom Dolandyryşynda öz-özüni dolandyrýan sebitleri döretmegi başardylar we söweşden soň federal Siriýada özbaşdaklyga çagyrýarlar.

Salgylanmalar

[düzet | çeşmäni düzet]
  1. ↑ Turkey demands Google remove Greater Kurdistan map by Rudaw, December 25, 2018
  2. ↑ M. T. O'Shea, Trapped between the map and reality: geography and perceptions of Kurdistan, 258 pp., Routledge, 2004. (see p. 77)
  3. ↑ Kurdistan Archived 2012-07-08 at Archive.today, Britannica Concise.
  4. ↑ "Kurdistan on the map … in 1072". The Kurdistan Tribune. 2013-02-26. Retrieved 2023-09-20. 
  5. ↑ "المفارقة الكبيرة بين أصالة الكورد شعباً و وطناً وانحطات الأتراك (شعباً) وكياناً". alnoor.se. 2015-08-20. 
  6. ↑ Pirbal, Ferhad. "When did the word Kurdistan appear?". Kurdish Globe. Archived from the original on July 25, 2015. Retrieved August 6, 2019. 
  7. ↑ "Who Are the Kurds?". Institutkurde.org. Archived from the original on July 25, 2019. Retrieved August 6, 2019. 
  8. ↑ Hamit Bozarslan “The Kurdish Question: Can it be solved within Europe?”, page 84 “The years of silence and of renewal” in Olivier Roy, ed.
  9. ↑ Iraqi Constitution, Article 113.
Çeşmesi: "https://tk.wikipedia.org/w/index.php?title=Kürdüstan&oldid=243676"