Afrika

Wikipediýa, erkin ensiklopediýa
Ýarymşaryň kartasynda Afrika
Dünýä kartasynda Afrika

AfrikaOrtaýer deňziniň we Gyzyl deňziň günortasynda, Atlantik okeanyň gündogarynda we Hindi okeanynyň günbatarynda ýerleşýän bir kontinent. Ol ululygy boýunça Ýewraziýadan soň ikinji kontinentdir. Şeýle hem oňa Afrikadan we ýanaşyk adalardan ybarat bolan dünýä bölegi diýlip at berilýär. Afrikanyň meýdany 30 065 000 km² ýa-da gury ýer meýdanynyň 20,3 %-inden ybaratdyr, adalary bilen bolsa — 30,2 million km² çemesi bolup, şeýlelikde Ýer ýüzüniň umumy meýdanynyň 6 %-ini we gury ýeriň 20,4 %-ini tutýar. Afrikanyň territoriýasynda 55 sany döwlet, 4 sany ykrar edilmedik döwlet we 5 sany garaşsyz territoriýa (ada) ýerleşýär. Afrika ilatynyň sany sany boýunça dünýä ilatynyň 10/1 bölegini tutýar. Territoriýasy 30,3 mln km2. Gury ýeriň 5/1% tutýar. Afrika Ýewropadan 14 km Gibraltar bogazy arkaly bölünýär. 1859-60 ýyllarda Suls kanaly gurulmazdan öň Aziýa bilen gury ýer arkaly birleşýärdi. Afrikanyň çägi Tunisden GAR-a çenli 8000 km, Senegoldan Somala çenli 7,5 müň km uzalyp gidýär. Afrikanyň esasy çägi ekwatorial giňişlikde ýerleşip, gün şöhlesiniň iň köp düşýän yssy klimatly ýeridir. Çäginiň birnäçe bölegi ekwatordan uzakda ýerleşip, gurak klimatly ýerdir. Onuň demirgazygynda 8 mln km2 çägi tutýan Sahara çöli ýerleşýär. Afrikanyň çäginiň 5/1 böegi daglyk ýerdir. Afrika şertli günbatar, gündogar, günorta, demirgazyk, merkezi we ekwatorial diýip bölünýär. Madakaskar adasy aýry aýdylýar. Afrikanyň ilaty soňky wagt çalt köpelip başlady. Öň haýal ösýärdi. Meselem: b.e.sepgidinde Afrikanyň ilaty bary-ýogy 16 mln adamdy.

Ady Baýdak Рaýtagt Meydan Dil Ilaty Pul Karta
1. Alžir Aljir 2,381,740 Arap dili 33,769,669 Aljir Dinary
2. Angola Luanda 1,246,700 Portugal dili 15,941,000 Kuanza
3. Günbatar Sahara Layun 266,000 Arap dili
Ispan dili
382,617 Marokko Dirhemi
4. Benin Porto Novo 112,622 Fransuz dili 8,439,000 CFA Franky
5. Botswana Gaborone 581,726 Iňlis dili
Setswana dili
1,639,833 Pula
6. Burkina Faso Ouagadougou 274,000 Fransuz dili 13,228,000 CFA Franky
7. Burundi Bujumbura 27,830 Fransuz dili
Kirundi dili
Swahili dili
6.054.714 Burundi Franky
8. Seuta Seuta 28 Ispan dili 78,320 Ewro
9. Jibuti Jibuti 23,200 Arab dili
Fransuz dili
496,374 Frank
10. Çad N'Djamena 1,284,000 Fransuz dili
Arap dili
10,780,600 CFA Franky
11. Müsür Kaýyr 1,001,449 Arap dili 76,000,000 Egipet Poundy
12. Ekwatorial Gwineya Malabo 28,051 Fransuz dili
Ispan dili
Portugal dili
504,000 CFA Franky
13. Eritreýa Asmara 117,600 Arab dili
Tigrinya dili
4,401,000 Nakfa
14. Eswatini Mbabane
Lobamba
17,363 Siswati dili
Iňlis dili
1,141,000 Lilangeni
15. Efiopiýa Addis Ababa 1,104,300 Amhar dili 84,500,000 Birr
16. Kot-d’Iwuar Abidjan
Yamoussoukro
322,460 Fransuz dili 17,654,843 CFA Franky
17. Gabon Libreville 267,668 Fransuz dili 1,384,000 CFA Franky
18. Gambiýa Banjul 10,380 Iňlis dili 1,700,000 Dalasi
19. Gana Accra 238,535 Iňlis dili 23,000,000 Gana jedi
20. Gwineýa Conakry 245,857 Fransuz dili 10,211,437 Gvineya Franky
21. Gwineýa Bissau Bissau 36,544 Portugal dili 1,586,000 CFA Franky
22. Lesoto Maseru 30,355 Iňlis dili 1,795,000 Loti
23. Liberiýa Monrovia 111,369 Iňlis dili 3,489,072 Liberiya Dollary
24. Liwiýa Tripoli 1,759,540 Arap dili 6,173,579 Libya Dinary
25. Kabo Verde Praia 4,033 Kabo Verde kreoly
Portugal dili
420,979 Kabo Verde escudo
26. Kamerun Yaoundé 475,442 Fransuz dili
Iňlis dili
17,795,000 CFA Franky
27. Kanariýa adalary Las Palmas de Gran Canaria
Santa Cruz de Tenerife
7,447 Ispan dili 1,995,833 Euro
28. Keniýa Nairobi 582,647 Swahili dili
Iňlis dili
37,953,840 Keniya şilini
29. Komorlar Moroni 2,235 Arap dili
Fransuz dili
798,000 Komor Franky
30. Kongo Respublikasy Brazzaville 342,000 Hausa dili
Fransuz dili
3,999,000 CFA Franky
31. Kongo Demokratik Respublikasy Kinşasa 2,344,858 Fransuz dili 63,655,000 Kongo Franky
32. Madagaskar Antananarivo 587,041 Malagasi dili
Ispan dili
Fransuz dili
20,042,551 Madagaskar Ariarisi
33. Madeira adalary Funçal 828 Portugal dili 245,806 Ewro
34. Malawi Lilongwe 118,484 Chiçewa dili
Iňlis dili
12,884,000 Kwaça
35. Mali Bamako 1,240,192 Fransuz dili 11,995,402 Frank
36. Marokko Rabat 446,550 Arap dili 33,757,175 Marokko Dirhemi
37. Mawrikiý Port Louis 2,040 Marathi
Iňlis dili
Fransuz dili
1,264,866 Mavrikiý Rupiýasy
39. Mawritaniýa Nouakchott 1,030,700 Arap dili
Fransuz dili
3,069,000 Ougiýa
39. Maýotte Mamoudzou 374 Fransuz dili 186,452 Ýewro
40. Melilýa Melilýa 20 Ispan dili 66,000 Ewro
41. Merkezi Afrika Respublikasy Bangui 622,984 Sango dili
Fransuz dili
4,216,666 CFA Franky
42. Mozambik Maputo 801,590 Portugal dili
21,397,000 Mozambik Metikali
43. Namibiýa Windhoek 825,418 Portugal dili 2,088,669 Namibiýa dollary
44. Niger Niamey 1,267,000 Hausa dili
Fransuz dili
13,272,679 CFA Franky
45. Nigeriýa Abuja 923,768 Hausa dili
Iňlis dili
148,000,000 CFA Franky
46. Réunion Sent-Denis 2,512 Fransuz dili 802,000 Ýewro
47. Ruanda Kigali 26,798 Kinyarwanda dili
Fransuz dili
10,186,063 Ruanda Franky
48. Sent Helena Jamestown 410 Iňlis dili 4,255 Sent Helena Paundu
49. San Tome we Prinsipi San Tome 964 Portugal dili 157,000 Dobra
50. Senegal Dakar 196,723 Fransuz dili 12,853,259 CFA Franky
51. Seýşeller Victoria 451 Seýşeller kreolü
Iňlis dili
Fransuz dili
80,654 Seýşeller Rupiýasy
52. Sýerra Leone Freetown 71,740 Iňlis dili 6,294,774 Leone
53. Somali Mogadişu 637,657 Somali dili
Arap dili
9,558,666 Somali şilini
54. Somalilend Hargeisa 137,600 Somali dili
Arap dili
3,500,000 Somali şilini
55. Sudan Hartum 2,505,813 Arap dili
Iňlis dili
39,154,490 Sudan Paundy
56. Tanzaniýa Dar es Salam
Dodoma
945,087 Swahili dili
Iňlis dili
37,849,133 Tanzaniýa şilingi
57. Togo Lomé 56,785 Fransuz dili 6,100,000 CFA Franky
58. Tunis Tunis 163,610 Arap dili 10,327,800 Tunis Dinary
59. Uganda Kampala 236,040 Swahili dili
Iňlis dili
27,616,000 Uganda Şilingy
60. Günorta Afrika Respublikasy Pretoria
Cape Town
Bloemfontein
1,221,037 Zulu dili
Hosa dili
Venda dili
Tswana dili
Tsonga dili
Demirgazyk Sotho dili
Günorta Sotho dili
Demirgazyk Ndebele dili
Iňlis dili
Afrikaans dili
47,432,000 Rand
61. Günorta Sudan Juba 372,410 Iňlis dili 8,260,490 Pound
62. Zambiýa Lusaka 752,614 Iňlis dili 11,862,740 Zambian Kwaça
63. Zimbabwe Harare 390,757 Iňlis dili 13,349,000 Zimbabwe Dollary