Afrika

Afrika — Ortaýer deňziniň we Gyzyl deňziň günortasynda, Atlantik okeanyň gündogarynda we Hindi okeanynyň günbatarynda ýerleşýän bir kontinent. Ol ululygy boýunça Ýewraziýadan soň ikinji kontinentdir. Şeýle hem oňa Afrikadan we ýanaşyk adalardan ybarat bolan dünýä bölegi diýlip at berilýär. Afrikanyň meýdany 30 065 000 km² ýa-da gury ýer meýdanynyň 20,3 %-inden ybaratdyr, adalary bilen bolsa — 30,2 million km² çemesi bolup, şeýlelikde Ýer ýüzüniň umumy meýdanynyň 6 %-ini we gury ýeriň 20,4 %-ini tutýar. Afrikanyň territoriýasynda 55 sany döwlet, 4 sany ykrar edilmedik döwlet we 5 sany garaşsyz territoriýa (ada) ýerleşýär. Afrika ilatynyň sany sany boýunça dünýä ilatynyň 10/1 bölegini tutýar. Territoriýasy 30,3 mln km2. Gury ýeriň 5/1% tutýar. Afrika Ýewropadan 14 km Gibraltar bogazy arkaly bölünýär. 1859-60 ýyllarda Suls kanaly gurulmazdan öň Aziýa bilen gury ýer arkaly birleşýärdi. Afrikanyň çägi Tunisden GAR-a çenli 8000 km, Senegoldan Somala çenli 7,5 müň km uzalyp gidýär. Afrikanyň esasy çägi ekwatorial giňişlikde ýerleşip, gün şöhlesiniň iň köp düşýän yssy klimatly ýeridir. Çäginiň birnäçe bölegi ekwatordan uzakda ýerleşip, gurak klimatly ýerdir. Onuň demirgazygynda 8 mln km2 çägi tutýan Sahara çöli ýerleşýär. Afrikanyň çäginiň 5/1 böegi daglyk ýerdir. Afrika şertli günbatar, gündogar, günorta, demirgazyk, merkezi we ekwatorial diýip bölünýär. Madakaskar adasy aýry aýdylýar. Afrikanyň ilaty soňky wagt çalt köpelip başlady. Öň haýal ösýärdi. Meselem: b.e.sepgidinde Afrikanyň ilaty bary-ýogy 16 mln adamdy.

Ady	Рaýtagt	Meydan	Dil	Ilaty	Pul
1. Alžir	Aljir	2,381,740	Arap dili	33,769,669	Aljir Dinary
2. Angola	Luanda	1,246,700	Portugal dili	15,941,000	Kuanza
3. Günbatar Sahara	Layun	266,000	Arap dili Ispan dili	382,617	Marokko Dirhemi
4. Benin	Porto Novo	112,622	Fransuz dili	8,439,000	CFA Franky
5. Botswana	Gaborone	581,726	Iňlis dili Setswana dili	1,639,833	Pula
6. Burkina Faso	Ouagadougou	274,000	Fransuz dili	13,228,000	CFA Franky
7. Burundi	Bujumbura	27,830	Fransuz dili Kirundi dili Swahili dili	6.054.714	Burundi Franky
8. Seuta	Seuta	28	Ispan dili	78,320	Ewro
9. Jibuti	Jibuti	23,200	Arab dili Fransuz dili	496,374	Frank
10. Çad	N'Djamena	1,284,000	Fransuz dili Arap dili	10,780,600	CFA Franky
11. Müsür	Kaýyr	1,001,449	Arap dili	76,000,000	Egipet Poundy
12. Ekwatorial Gwineya	Malabo	28,051	Fransuz dili Ispan dili Portugal dili	504,000	CFA Franky
13. Eritreýa	Asmara	117,600	Arab dili Tigrinya dili	4,401,000	Nakfa
14. Eswatini	Mbabane Lobamba	17,363	Siswati dili Iňlis dili	1,141,000	Lilangeni
15. Efiopiýa	Addis Ababa	1,104,300	Amhar dili	84,500,000	Birr
16. Kot-d’Iwuar	Abidjan Yamoussoukro	322,460	Fransuz dili	17,654,843	CFA Franky
17. Gabon	Libreville	267,668	Fransuz dili	1,384,000	CFA Franky
18. Gambiýa	Banjul	10,380	Iňlis dili	1,700,000	Dalasi
19. Gana	Accra	238,535	Iňlis dili	23,000,000	Gana jedi
20. Gwineýa	Conakry	245,857	Fransuz dili	10,211,437	Gvineya Franky
21. Gwineýa Bissau	Bissau	36,544	Portugal dili	1,586,000	CFA Franky
22. Lesoto	Maseru	30,355	Iňlis dili	1,795,000	Loti
23. Liberiýa	Monrovia	111,369	Iňlis dili	3,489,072	Liberiya Dollary
24. Liwiýa	Tripoli	1,759,540	Arap dili	6,173,579	Libya Dinary
25. Kabo Verde	Praia	4,033	Kabo Verde kreoly Portugal dili	420,979	Kabo Verde escudo
26. Kamerun	Yaoundé	475,442	Fransuz dili Iňlis dili	17,795,000	CFA Franky
27. Kanariýa adalary	Las Palmas de Gran Canaria Santa Cruz de Tenerife	7,447	Ispan dili	1,995,833	Euro
28. Keniýa	Nairobi	582,647	Swahili dili Iňlis dili	37,953,840	Keniya şilini
29. Komorlar	Moroni	2,235	Arap dili Fransuz dili	798,000	Komor Franky
30. Kongo Respublikasy	Brazzaville	342,000	Hausa dili Fransuz dili	3,999,000	CFA Franky
31. Kongo Demokratik Respublikasy	Kinşasa	2,344,858	Fransuz dili	63,655,000	Kongo Franky
32. Madagaskar	Antananarivo	587,041	Malagasi dili Ispan dili Fransuz dili	20,042,551	Madagaskar Ariarisi
33. Madeira adalary	Funçal	828	Portugal dili	245,806	Ewro
34. Malawi	Lilongwe	118,484	Chiçewa dili Iňlis dili	12,884,000	Kwaça
35. Mali	Bamako	1,240,192	Fransuz dili	11,995,402	Frank
36. Marokko	Rabat	446,550	Arap dili	33,757,175	Marokko Dirhemi
37. Mawrikiý	Port Louis	2,040	Marathi Iňlis dili Fransuz dili	1,264,866	Mavrikiý Rupiýasy
39. Mawritaniýa	Nouakchott	1,030,700	Arap dili Fransuz dili	3,069,000	Ougiýa
39. Maýotte	Mamoudzou	374	Fransuz dili	186,452	Ýewro
40. Melilýa	Melilýa	20	Ispan dili	66,000	Ewro
41. Merkezi Afrika Respublikasy	Bangui	622,984	Sango dili Fransuz dili	4,216,666	CFA Franky
42. Mozambik	Maputo	801,590	Portugal dili	21,397,000	Mozambik Metikali
43. Namibiýa	Windhoek	825,418	Portugal dili	2,088,669	Namibiýa dollary
44. Niger	Niamey	1,267,000	Hausa dili Fransuz dili	13,272,679	CFA Franky
45. Nigeriýa	Abuja	923,768	Hausa dili Iňlis dili	148,000,000	CFA Franky
46. Réunion	Sent-Denis	2,512	Fransuz dili	802,000	Ýewro
47. Ruanda	Kigali	26,798	Kinyarwanda dili Fransuz dili	10,186,063	Ruanda Franky
48. Sent Helena	Jamestown	410	Iňlis dili	4,255	Sent Helena Paundu
49. San Tome we Prinsipi	San Tome	964	Portugal dili	157,000	Dobra
50. Senegal	Dakar	196,723	Fransuz dili	12,853,259	CFA Franky
51. Seýşeller	Victoria	451	Seýşeller kreolü Iňlis dili Fransuz dili	80,654	Seýşeller Rupiýasy
52. Sýerra Leone	Freetown	71,740	Iňlis dili	6,294,774	Leone
53. Somali	Mogadişu	637,657	Somali dili Arap dili	9,558,666	Somali şilini
54. Somalilend	Hargeisa	137,600	Somali dili Arap dili	3,500,000	Somali şilini
55. Sudan	Hartum	2,505,813	Arap dili Iňlis dili	39,154,490	Sudan Paundy
56. Tanzaniýa	Dar es Salam Dodoma	945,087	Swahili dili Iňlis dili	37,849,133	Tanzaniýa şilingi
57. Togo	Lomé	56,785	Fransuz dili	6,100,000	CFA Franky
58. Tunis	Tunis	163,610	Arap dili	10,327,800	Tunis Dinary
59. Uganda	Kampala	236,040	Swahili dili Iňlis dili	27,616,000	Uganda Şilingy
60. Günorta Afrika Respublikasy	Pretoria Cape Town Bloemfontein	1,221,037	Zulu dili Hosa dili Venda dili Tswana dili Tsonga dili Demirgazyk Sotho dili Günorta Sotho dili Demirgazyk Ndebele dili Iňlis dili Afrikaans dili	47,432,000	Rand
61. Günorta Sudan	Juba	372,410	Iňlis dili	8,260,490	Pound
62. Zambiýa	Lusaka	752,614	Iňlis dili	11,862,740	Zambian Kwaça
63. Zimbabwe	Harare	390,757	Iňlis dili	13,349,000	Zimbabwe Dollary

Bu geografiýa makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz.