Mazmuna geçiň

Merkezi Aziýa

Çykgytlary düzet
Wikipediýa, erkin ensiklopediýa
(Merkezi Aziÿa sahypasyndan gönükdirildi)

Merkezi Aziýa: Aziýanyň merkezi sebiti. Ol günbatarda Hazar deňzinden gündogarda günbatar Hytaýyň serhetlerine çenli uzaýar. Ol demirgazykda Russiýa bilen we günortada Eýran, Owganystan we Hytaý bilen serhetleşýär. Merkezi Aziýa öňki Sowet respublikalary bolan Gazagystany, Gyrgyzystany, Özbegistany, Türkmenistany we Täjigistany öz içine alýar.[1]

Merkezi Aziýa

Sebit demirgazykdan günorta 4,2 müň km, günbatardan gündogara çenli bolsa 5,6 müň km-e ýaýylyp gidýär.

Merkezi Aziýa taryhy taýdan çarwa adamlar we Ýüpek Ýoly bilen baglanyşdyrylýardy.[2] Ol Ýewropanyň, Günbatar Aziýanyň, Günorta Aziýanyň we Gündogar Aziýanyň arasynda adamlary, harytlary we pikirleri ýöredýän çatryk hökmünde gulluk edip geldi.[3] Ýüpek Ýoly musulman ýerlerini Ýewropaly, Günorta Aziýaly we Gündogar Aziýaly adamlary birleşdirdi.[4] Bu çatrygyň ýerleşen pozisiýasy tireçilik bilen däp-dessurçylygyň we modernizasiýanyň arasyndaky konflikti güýçlendirdi.[5]

Yslamdan öňki we yslamyň irki döwürlerinde Merkezi Aziýa Eýrana degişlidi[6] we ilaty Gündogar eýran dilli Baktriýalylar, Sogdianlar, Horezmlilerdi. Türkileriň ýaýramasy bilen Merkezi Aziýa gazaklar, özbekler, tatarlar, türkmenler we uýgurlar üçin hem mekana öwrüldi; sebitiň aglaba böleginde türki diller eýran dilleriniň ýerini tutdy.

XIX asyryň ortalaryndan XX asyryň soňlaryna çenli Merkezi Aziýanyň uly bölegi Rus Imperiýasynyň, soňam Sowet Bileleşiginiň, bölegidi.

Merkezi Aziýanyň (2019) 72 milliona golaý ilaty bar we ol öz içine bäş ýurdy alýar: Gazagystan (ilaty 18 million), Gyrgyzystan (6 million), Täjigistan (9 million), Türkmenistan (6 million) we Özbegistan (33 million).[7]

Esasy şäherler

[düzet | çeşmäni düzet]
g • ç • r
Merkezi Aziýa esasy şäherler we merkezler
[8][9][10][11][12][13][14]
Tertib Şäheriň ady Döwlet Ilaty
1 Daşkent Özbegistan 2,425,000 Bishkek
Bishkek

[[Faýl:|border|120px|Astana]]
Astana

2 Almaty Gazagystan 1,703,481
3 Bishkek Gyrgyzystan 1,027,200
4 Astana Gazagystan 1,014,015
5 Aşgabat Türkmenistan 727,000
6 Şimkent Gazagystan 683,273
7 Duşanbe Täjigistan 679,400
8 Namangan Özbegistan 597,000
9 Samarkand Özbegistan 530,000
10 Karaganda Gazagystan 501,173

Çeşmeler

[düzet | çeşmäni düzet]
  1. ↑ Encyclopedia Britannica, "Central Asia," 28 dekabr 2018. [1]
  2. ↑ "Steppe Nomads and Central Asia Archived 2008-05-29 at the Wayback Machine," All Empires
  3. ↑ Silkroad Foundation, Adela C.Y. Lee. "Travelers on the Silk Road". 24 fewral 2021 alyndy.
  4. ↑ Ta'lim Primary 6 Parent and Teacher Guide (sah. 72) – Islamic Publications Limited for the Institute of Ismaili Studies London
  5. ↑ Andrew Phillips we Paul James, "National Identity between Tradition and Reflexive Modernisation: The Contradictions of Central Asia," National Identities, 3 bap, No. 1, 2001.
  6. ↑ C.E. Bosworth, "CENTRAL ASIA iv. In the Islamic Period up to the Mongols," Encyclopedia Iranica, bap 2, sah. 169-172.
  7. ↑ "Демографическая ситуация" (PDF). Statistika qo'mitasi.
  8. ↑ "Численность городского и сельского населения по регионам". The State Committee of the Republic of Uzbekistan on Statistics. Archived from the original on 7 November 2020. Retrieved 25 January 2018. 
  9. ↑ "Административно-территориальное деление Наманганской области". Портал открытых данных Республики Узбекистан. Archived from the original on 21 April 2020. Retrieved 25 January 2018. 
  10. ↑ "Самарқанд шаҳри". samarkand.uz. Archived from the original on 23 September 2020. Retrieved 25 January 2018. 
  11. ↑ [2]
  12. ↑ [3]
  13. ↑ [4]
  14. ↑ [5]
Çeşmesi: "https://tk.wikipedia.org/w/index.php?title=Merkezi_Aziýa&oldid=259188"