Merkezi Aziýa
Merkezi Aziýa: Aziýanyň merkezi sebiti. Ol günbatarda Hazar deňzinden gündogarda günbatar Hytaýyň serhetlerine çenli uzaýar. Ol demirgazykda Russiýa bilen we günortada Eýran, Owganystan we Hytaý bilen serhetleşýär. Merkezi Aziýa öňki Sowet respublikalary bolan Gazagystany, Gyrgyzystany, Özbegistany, Türkmenistany we Täjigistany öz içine alýar.[1]
Sebit demirgazykdan günorta 4,2 müň km, günbatardan gündogara çenli bolsa 5,6 müň km-e ýaýylyp gidýär.
Merkezi Aziýa taryhy taýdan çarwa adamlar we Ýüpek Ýoly bilen baglanyşdyrylýardy.[2] Ol Ýewropanyň, Günbatar Aziýanyň, Günorta Aziýanyň we Gündogar Aziýanyň arasynda adamlary, harytlary we pikirleri ýöredýän çatryk hökmünde gulluk edip geldi.[3] Ýüpek Ýoly musulman ýerlerini Ýewropaly, Günorta Aziýaly we Gündogar Aziýaly adamlary birleşdirdi.[4] Bu çatrygyň ýerleşen pozisiýasy tireçilik bilen däp-dessurçylygyň we modernizasiýanyň arasyndaky konflikti güýçlendirdi.[5]
Yslamdan öňki we yslamyň irki döwürlerinde Merkezi Aziýa Eýrana degişlidi[6] we ilaty Gündogar eýran dilli Baktriýalylar, Sogdianlar, Horezmlilerdi. Türkileriň ýaýramasy bilen Merkezi Aziýa gazaklar, özbekler, tatarlar, türkmenler we uýgurlar üçin hem mekana öwrüldi; sebitiň aglaba böleginde türki diller eýran dilleriniň ýerini tutdy.
XIX asyryň ortalaryndan XX asyryň soňlaryna çenli Merkezi Aziýanyň uly bölegi Rus Imperiýasynyň, soňam Sowet Bileleşiginiň, bölegidi.
Merkezi Aziýanyň (2019) 72 milliona golaý ilaty bar we ol öz içine bäş ýurdy alýar: Gazagystan (ilaty 18 million), Gyrgyzystan (6 million), Täjigistan (9 million), Türkmenistan (6 million) we Özbegistan (33 million).[7]
Esasy şäherler[düzet | çeşmäni düzet]
| Merkezi Aziýa esasy şäherler we merkezler [8][9][10][11][12][13][14] | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tertib | Şäheriň ady | Döwlet | Ilaty | ||||||
 Daşkent |
1 | Daşkent | Özbegistan | 2,425,000 |  Bishkek | ||||
| 2 | Almaty | Gazagystan | 1,703,481 | ||||||
| 3 | Bishkek | Gyrgyzystan | 1,027,200 | ||||||
| 4 | Astana | Gazagystan | 1,014,015 | ||||||
| 5 | Aşgabat | Türkmenistan | 727,000 | ||||||
| 6 | Şimkent | Gazagystan | 683,273 | ||||||
| 7 | Duşanbe | Täjigistan | 679,400 | ||||||
| 8 | Namangan | Özbegistan | 597,000 | ||||||
| 9 | Samarkand | Özbegistan | 530,000 | ||||||
| 10 | Karaganda | Gazagystan | 501,173 | ||||||
Çeşmeler[düzet | çeşmäni düzet]
- ↑ Encyclopedia Britannica, "Central Asia," 28 dekabr 2018. [1]
- ↑ "Steppe Nomads and Central Asia," All Empires
- ↑ Silkroad Foundation, Adela C.Y. Lee. "Travelers on the Silk Road". 24 fewral 2021 alyndy.
- ↑ Ta'lim Primary 6 Parent and Teacher Guide (sah. 72) – Islamic Publications Limited for the Institute of Ismaili Studies London
- ↑ Andrew Phillips we Paul James, "National Identity between Tradition and Reflexive Modernisation: The Contradictions of Central Asia," National Identities, 3 bap, No. 1, 2001.
- ↑ C.E. Bosworth, "CENTRAL ASIA iv. In the Islamic Period up to the Mongols," Encyclopedia Iranica, bap 2, sah. 169-172.
- ↑ "Демографическая ситуация" (PDF). Statistika qo'mitasi.
- ↑ "Численность городского и сельского населения по регионам". The State Committee of the Republic of Uzbekistan on Statistics. Retrieved 25 January 2018.
- ↑ "Административно-территориальное деление Наманганской области". Портал открытых данных Республики Узбекистан. Retrieved 25 January 2018.
- ↑ "Самарқанд шаҳри". samarkand.uz. Retrieved 25 January 2018.
- ↑ [2]
- ↑ [3]
- ↑ [4]
- ↑ [5]
Dünýäniň sebitleri |
|
|---|---|
 Amerika |
Demirgazyk · Karibler · Latyn · Merkezi · Günorta |
 Ýewropa |
Demirgazyk · Günbatar · Merkezi · Gündogar · Günorta |
 Aziýa |
Demirgazyk · Günbatar · Merkezi · Gündogar · Günorta · Günorta-Gündogar Ýakyn Gündogar · Orta Gündogar · Uzak Gündogar |
 Afrika |
Demirgazyk · Günbatar · Merkezi · Gündogar · Günorta |
 Okeaniýa |
Awstraliýa · Täze Zelandiýa · Melaneziýa · Mikroneziýa · Polineziýa |
 Polýar sebitler |
Arktika · Antarktika |
 Okeanlar |
Atlantik · Hindi · Demirgazyk Buzly · Ýuwaş · Günorta (Resmi ykrar edilmedik) |