Fridrik Nitsçe

Fridrih Nitşe
Ady	Friedrich Wilhelm Nietzsche
Doglan wagty	15 Oktýabr, 1844
Doglan ýeri	Röken, Germaniýa Konfederasiýasy
Ölen wagty	25 Awgust, 1900 (55 ýaş)
Ölen ýeri	Weýmar, Germaniýa Imperiýasy
Watany	Prussiýa, Şweýsariýa, Germaniýa Imperiýasy,
Alymlyk derejesi	doktorlyk derejesi
Alma-mater	Bonn uniwersiteti(1865), Leýpsig uniwersiteti(1879), Naumburg sobor gimnaziýasy
Filosofiki mekdebi	klassiki däl nemes filosofiýasy
Ugury	durmuş filosofiýasy
Esasy gyzyklanmalar	filosofiýa, din, medeniýet, syýasat, filologiýa
Täsir edenler	Sokrat, Platon, Aristotel, Epikur, Geraklit, Parmenid, Dionis, Aleksandr Makedonskiý, Gomer, Ýuliý Sezar, Eshil, Feognid, Şopengauer, Gersen, Wolter, Spinoza, Kant, Gegel, Gýote, Riçl, Wagner, Salome, Paskal, Gölderlin, Dostoýewskiy, Zaratustra, Monten, Laroşfuko
Goly

Fridrih Wilgelm Nitşe (nemes. Friedrich Wilhelm Nietzsche [ˈfʁiːdʁɪç ˈvɪlhɛlm ˈniː​tʃ​ə]; 1844-nji ýylyň 15-nji oktýabry, Röken, Germaniýa Konfederasiýasy - 1900-nji ýylyň 25-nji awgusty, Weýmar, Germaniýa imperiýasy) - nemes akyldary, klassiki filolog, kompozitor, şahyr, tebigatda düýpden akademiki däl we ylmy we pelsepe jemgyýetiniň çäginden has giň ýaýran özboluşly filosofiki taglymatyň döredijisi. Esasy düşünje, bar bolan ahlak, din, medeniýet we jemgyýetçilik-syýasy gatnaşyklaryň esasy ýörelgelerine şübhe döredýän hakykata baha bermek üçin ýörite ölçegleri öz içine alýar. Aforistik görnüşde hödürlenende, Nitşeniň eserleri düşnüksiz düşündirişleri we köp jedelleri döredýär.

Biografiýasy

Ýaşlyk ýyllary

Fridrih Nitşe 1844-nji ýylda Röken şäherinde (Prussiýanyň Saksoniýa welaýatynyň Leýpsig şäheriniň golaýynda) lýuterian ruhy çopany Karl Ludwig Nitşeniň (1813-1849) maşgalasynda dünýä indi. 1846-njy ýylda onuň aýal dogany Elizelizaweta dünýä inýär, soňra kakasy 1849-njy ýylda ölenden alty aý soň, onuň dogany Lýudiw Ýozef hem ýogalýar. 1858-nji ýylda meşhur "Pforta" gimnaziýasynda okamak üçin gidýänçä, ejesi tarapyndan terbiýelendi. Ol ýerde gadymy tekstleri öwrenmek bilen gyzyklandy, ilkinji gezek ýazmaga synanyşdy, sazanda bolmak islegini başdan geçirdi, filosofiki we ahlak meseleleri bilen içgin gyzyklandy, Şiller, Baýron we esasanam Hölderlini okamakdan lezzet aldy, şeýle hem Wagneriň sazy bilen tanyşdy.

Ýetginjeklik ýyllary

1862-nji ýylyň oktýabr aýynda Bonn uniwersitetine gitdi we şol ýerde teologiýa we filologiýa öwrenip başlady. Talyp durmuşyndan tiz lapykeç boldy we ýoldaşlaryna täsir etjek bolup, düşnüksiz bolup çykdy we olar tarapyndan ret edildi. Bu, halypasy professor Fridrih Riçliň yzyndan Leýpsig uniwersitetine göçmeginiň sebäplerinden biri boldy. Şeýle-de bolsa, täze ýerde filologiýa öwrenmeginde, bu meselede ajaýyp üstünlik gazanandygyna garamazdan, Nitşe kanagatlanma gelmedi; eýýäm 24 ýaşyndaka, talyp wagty, ol Bazel uniwersitetiň klassiki filologiýa professory wezipesine çagyryldy. Bu, Ýewropa uniwersitetleriniň taryhynda görlüp-eşidilmedik waka boldy.

Nitşe 1870-nji ýyldaky Frank-prussiýa söweşine gatnaşyp bilmedi: professorlyk işiniň başynda Prussiýanyň raýatlygyndan ýüz öwürdi we bitarap Şweýsariýanyň häkimiýetleri oňa söweşlere gönüden-göni gatnaşmagy gadagan etdi, diňe gullukda, harby sanitar hökmünde hyzmat edipdi. Wagondaky ýaralylara kömek edip, dizenteriýa we difteriýa keselini aldy.