Mars
 | Bu makalada hiç bir maglumat hakynda salgylanma ýok. |
| Mars | |
|---|---|
| no value | |
| Part of | inner Solar System |
 | |
| Inception | 4540 million years BCE |
| Native label | no value |
| , , | |
| Named after | Mars, Ares |
| Demonym | Martian, مِرِّيخِيّ, Marsjanin, Marsano, mangal, Martien, marciano, marcià, Martienne, Marsbewoner, Marsman, Marsvrouw, Marspersoon, марсианин, марсианка, марсиане |
| Location | inner Solar System |
| Highest point | Olympus Mons |
| Studied by | geology of Mars |
| Mass | 641.71±0.01 yottagram |
| Child astronomical body | Fobos (hemra), Deýmos (hemra), Mars Reconnaissance Orbiter, Mariner 9, Mars Express, Mars Global Surveyor, 2001 Mars Odyssey, Viking 1, Viking 2, Mars 2, MAVEN, Mars 3, Mars 5, ExoMars Trace Gas Orbiter, Phobos 2, Mars Orbiter Mission |
| Parent astronomical body | Gün |
| Apoapsis | 249232432 kilometre |
| Periapsis | 206655215 kilometre |
| Argument of periapsis | 336.05637041 degree |
| Distance from Earth | 54600000 kilometre, 401000000 kilometre |
| Flattening | 0.00589 |
| Orbital eccentricity | 0.09339410 |
| Orbital inclination | 1.84969142 degree, 5.65 degree, 1.67 degree |
| Orbital period | 686.980 day |
| Synodic period | 779.94 day |
| Rotation period | 24.6229 hour |
| Semi-major axis of an orbit | 227936637±1 kilometre, 1.523679±0.000001 astronomical unit |
| Longitude of ascending node | 49.55953892 degree |
| Apparent magnitude | -2.94 |
| Albedo | 0.17, 0.25 |
| Density | 3933 gram per cubic centimetre |
| Temperature | −63 degree Celsius, −143 degree Celsius, 35 degree Celsius |
| Radius | 3389.5±0.2 kilometre, 3396.19±0.1 kilometre, 3396.19±0.1 kilometre |
| Diameter | 6791.432 kilometre |
| Has use | colonization of Mars, terraforming of Mars |
| Area | 144798500 square kilometre |
| Volume as quantity | 163180000000±10000000 cubic kilometre |
| Hashtag | Mars |
| Flag | flag of Mars |
.svg) | |
 | |
 | |
| Has quality | orbit of Mars, life on Mars |
| Notation | Mars symbol |
| Geography of topic | geography of Mars |
| History of topic | history of Mars observation |
| Described by source | Small Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary, Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary, Explanatory Dictionary of the Living Great Russian Language, The Nuttall Encyclopædia, Encyclopædia Britannica 11th edition, Great Soviet Encyclopedia (1926–1947) |
| On focus list of Wikimedia project | Wikipediýa:Wikipediýada bolmagy gerek sahypalar, Wikipedia:Vital articles/Level/4 |
| Wikimedia outline | outline of Mars |
| Epoch | J2000.0 |
| Angular diameter | 3.5 arcsecond, 25.1 arcsecond |
| Surface gravity | 3.7 metre per square second |
| Stack Exchange tag | https://astronomy.stackexchange.com/tags/mars |
| Unicode character | ♂︎ |
| Has part(s) | atmosphere of Mars, Martian polar ice caps, water on Mars |
| Different from | Mars |
| Commons gallery | Mars |
| Commons category | Mars (planet) |
| Topic's main Wikimedia portal | Portal:Mars |
| Topic's main category | |
| Category for maps | Category:Maps of Mars |
| Category for the view from the item | Category:Views from Mars |
| Mars (planet) | |
Mars, Myrryh[1] (simwoly: ) Gün ulgamynda Günden uzaklygy boýunça dördünji planeta. Günüň töwereginde ondan ortaça 228 mln. km uzaklykda elliptik orbita boýunça hereket edýär. Bu uzaklyk perigelide 206 mln. km, afelide 249 mln. km çäginde üýtgäp durýar. Marsyň orbitasynyň ekliptikanyň tekizligine ýapgytlygy 1.8°. Onuň orbitadaky ortaça tizligi 24,2 km/sek bolup, Günüň daşynda 687 gije-gündizde bir aýlaw edýär. Marsyň, Ýeriň we Günüň asman giňişliginde biri-biriniň garşysynda ýerleşmegi ortaça her 780 gije-gündizden gaýtalanyp, şonda Mars bilen Ýeriň arasyndaky aralyk 56 mln. km-den 102 mln. km-e çenli üýtgäp durýar. Bu uzaklyk 56 mln. km bolanda Mars bilen Gün Ýere görä biri-biriniň garşysynda bolup, oňa beýik garşy durma diýilýär (her 15-17 ýyldan gaýtalanýar).
Mars öz adyny Gadymy Rimlileriň uruş hudaýyndan alýar. Munuň sebäbi, Marsyň gan reňkine meňzeş reňkiniň bardygyndandyr. Bu reňk pos reňkidir. Marsda ozallar suw we howa bolupdyr. Bu bolsa, Marsyň ýüzündäki demriň poslamagyna getiripdir.
Marsyň çyzykly (ortaça) diametri 6800 km, ýagny Ýeriň ýarym diametrinden ulurakdyr (0.53). Onuň polýar diametri ekwatordakysyndan 1:190 golaý kiçi, göwrümi Ýeriň göwrüminiň 0.15 bölegine barabardyr. Massasy 6,423×1023 kg (Ýeriň massasynyň 0.107 bölegi), ortaça dykyzlygy 3,97 g/sm3. Planetanyň üstünde agyrlyk güýjüniň tizlenmesi 3,72 m/sek2, ikinji kosmos tizligi bolsa 5,0 km/sek-dyr. Marsyň öz okunyň töwereginde aýlanma periody 24 sagat 37 minut 22.7 sekunt (Ýerdäki wagt birliklerinde). Marsyň ekwatorynyň tekizligi öz orbitasyna 25.2° burç bilen ýapgytlanýar, bu bolsa Marsda hem pasyllaryň çalyşmagyna sebäp bolýar, ýöne Marsyň pasyllary Ýeriňkä garanda 1.9 esse dowamlydyr.
Mars planetasy gadym zamanlardan bäri alymlaryň üňsüni özüne çekýär. Eýýäm XIX asyryň başlarynda onuň hereket kanunlary açylypdyr (T. Brage we I. Kepler).
Marsyň üstünde birnäçe ýagty we tutuk menekleri saýgarmak bolýar. Olaryň birinjisini gury ýer, ikinjisini deňizler diýip atlandyrmak şertleşilendir. Planetanyň polýuslaryndaky pasyl boýunça üýtgäp durýan, demirgazyk we günorta polýar telpegi diýilýän ak menekler has oňat görünýär. Marsyň üstünde köp sanly halkalaýyn daglaryň we diametri 10–15 km bolan kraterleriň (diametri ýüzlerçe km-e ýetýänleri-de bar) bardygy anyklandy. Ägirt uly Koprat jülgesiniň çuňlugy 5 km-den gowrak, uzynlygy 500 km we ini 120 km-e ýakyn.
Mars geologik aktiw planetadyr. Spektral gözegçilikleriň netijesine görä, Marsyň atmosferasynyň düzümine kömürturşy gazy (CO2) 50-100%-e çenli, ujypsyz suw bugy we uglerod oksidi (CO) girýär. Polýar telpegi-de kömürturşy gazyň “gury buzundan” we az-kem adaty (suw) buzdan ybaratdyr. Marsda kislorodyň bolmazlygy, onda aňly ýaşaýşyň ýokdugyna güwä geçýär, emma pes formadaky ýaşaýşyň aýratyn-da anaerob formasyndakynyň bolmagy mümkin. Marsyň temperaturasy öz gije-gündiziniň dowamynda 50 K—300 K (-223-den +27 °C) aralykda üýtgäp durýar. Marsyň Fobos we Deýmos diýlip atlandyrylýan iki sany tebigy hemralary bar.
1974-nji ýylda “Mars” seriýaly sowet APS-leri bilen Marsy barlamak dowam etdirildi. Barlaglar netijesinde suwuň bardygy, atmosferasynda az mukdarda ozonyň bardygy, ionosferanyň bardygy anyklanyldy. Marsyň 60 sany suraty alyndy. Ol suratlarda kraterler, suw eroziýasynyň alamatlary we başgalar görünýär. Radioastronomik barlaglar hem geçirildi.
2005-nji ýylda Marsyň polýuslarynda köp mukdarda suwuň bardygy anyklandy. Häzirki wagtda suwuň nusgalary alnyp, barlaglar geçirilýär.
 |
Bu astronomiýa makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |
- ↑ Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi, II tom, K-Z, Aşgabat – 2015, (s.123) MYRRYH [myrry:h] II, at. asman j. Göwrümi Ýeriň gowrüminiň altydan birine we agramy Ýeriň agramynyň dokuzdan birine golaý bolan, Günden uzaklygyna görä dördünji orunda ýerleşýän, seýrek atmosferaly Mars planetasy (saýýara). Aý Gün batyp, gökde Myrryh göründi, Bulutlar boldular baran, Çowdur han (Magtymguly).