1-nji asyr
| Müňýyllyk: | 1-nji müňýyllyk |
|---|---|
| Asyrlar: | b.e.öň 1-nji asyr · 1-nji asyr · 2-nji asyr |
| Onýyllyklar: | 0ýý 10ýý 20ýý 30ýý 40ýý 50ýý 60ýý 70ýý 80ýý 90ýý |
| Kategoriýalar: | Dünýä inenler – Aradan çykanlar Gurlan döwletler – Synan döwletler |
Umumy
[düzet | çeşmäni düzet]Miladynyň I asyrynda Orta Gündogarda Kuşan döwleti»niň döremegi. Ol öz gülläp ösen döwründe häzirki Owganystan, Päkistanyň, Demirgazyk Hindistanyň, Turanyň birnäçe ýerlerini özüne birikdiripdir. Ýurtda ykdysady hojalyk, medeniýet ösüpdir, şäherler gurlupdyr. Paýtagty ilki Balh (Bähdi)şäher, soňra Peşewar şäheri bolupdyr. Esasy goňşulary Hytaý, Parfiýa döwletleri bolan. Bu döwlet taryhda Beýik Kuşanlar adyny alypdyr. IV» asyryň ahyrynda eftalylar (Ak hun türkmenleri) tarapyndan syndyrylýar.
8 - 23 -nji ýyllarda Hytaýdaky Han dinastiýasy Wang-Mang tarapyndan ýykyldy.
14ㄧ37-nji ýyllar一Rimde Awgustyň ogullygy, Imperator Tiberiniň höküm sürmegi. Onuň pretorianlara daýanyp, ýeke-täklik syýasatyny ýöretmegi. Imperiýanyň maliýe ýagdaýyny gowulandyrmagy başarmagy.
25一220-nji ýyllar 一Hytaýda Gündogar ýa-da soňky dinastiýanyň höküm sürmegi. Hytaýda Hindistandan geçen buddizmyň giňden ýaýramagy.
29一33-nji ýyl töweregi. Isa pygamberiň asmana çykarylmagy. Onuň ölümi hakyndaky buýrugy Iudeýanyň prokurory Ponti Pilat beripdir.
37一41-nji ýyllar一Rimde imperator Kaligulanyň höküm sürmegi. Kaligulanyň çäksiz häkimýete dyzaýandygy we özüne hudaý hökmünde hormat goýmaklygy talap edýändigi üçin sebatda we pretoriýanlar arasynda nägileligiň döremegi. Onuň pretoriýalar tarapyndan öldürilmegi.
40一41-nji ýyllar一Rimiň Mawritaniýany basyp almagy we ony ikä bölüp, öz welaýatlaryna öwürmegi.
41一54-nji ýyllar一Rimde imperator Klawdiýanyň höküm sürmegi. Onuň imperator býurokratizminiň esasyny goýmagy, ýurduň maliýe ýagdaýyny düzeltmegi, salgydy düzgünleşdirmegi, welaýat adamlaryna rim raýatlygy hukugyny bermegi. Öz aýaly, Neronyň ejesi Agrippina tarapyndan zäherlenip öldürilmegi.
43-nji ýyl一Rimiň Britaniýany basyp almaga başlamagy. Günorta Britaniýanyň rim welaýaty diýlip yglan edilmegi.
46-njy ýyl 一Hun imperiýasynda uly gozgalaňlar döräp başlady. Hun hökümdary Hytaýlylar bilen şertnama baglanyşdy we miladynyň 48-nji ýylda Günorta we Demirgazyk Hun imperiýalary görnüşinde ikä bölündi.
44-nji ýyl一Koreýanyň hökümdary Daýemusin Gogurýenyň ölümi.
48一49-njy ýyllar一Rimiň Uelsi basyp almagy.
54一58-nji ýyllar 一Rimde imperator Neronyň höküm sürmegi.
64-nji ýyl一Rimde şäheriň 14 etrabynyň 10-syny ýoga çykaran güýçli ýangyn. Ýangyn babatda özüne bolan şübhäni başdan sowmak üçin Neronyň ýewreýlere we hristiýanlara günä ýüklemegi (ýewreýleriň ilkinji kowulmagy).
66 -njy ýylda Rimde ýangyn emele geldi.
66一73-nji ýyllar 一Iudeý urşy. Rimiň Iudeýa welaýatynda antirim gozgalaňlary. Rimlileriň, indiki imperator Titiň baştutanlygynda 5 aý gabawdan soň Iýerusalimi, şol sonda Hramy weýran etmekleri (70-nji ý.). Masad galasyny alanlaryndan soň gozgalaňçylaryň garşylygynyň ýatyrylmagy (73-nji ýyl). Masad galasyny alanlaryndan soň gozgalaňçylaryň garşylygynyň ýatyrylmagy (73-nji ý.).
69-njy ýyl一Reýn legionlary tarapyndan imperator diýip yglan edilen Witelliýanyň goşun bilen Italiýa baryp, Otony ýeňmegi, oktýabr aýynda bolsa onuň özüniň Wespasian tarapyndan dolandyrylmagy.
69一70-nji ýyllar. Rimde imperator Traýanyň höküm sürmegi. Traýanyň ýeňip alyşlarynyň netijesinde imperiýanyň serhetleriniň özüniň iň ýokary derejesine ýetmegi: Dakiýa (101-njy ý), Arabystan 106-njy ý), Beýik Ermenistan (114-nji ý), Mesopotamiýa (115-nji ý).
70 -nji ýyldaKudusdaky Gerod(Herod) galasy Rimliler tarapyndan ýykyldy
70 -njy ýylda Pompeý we Gerkulanium Wezuwiý dagynda partlan wulkan sebäpli şäher läbigiň astynda galdy we ýaşaýjylar ýok boldylar. Günbatar Ýewropada Ýolbarslaryň nesli tükendi.
Wakalar we ykdysadyýet
[düzet | çeşmäni düzet]Möhüm şahsyýetler
[düzet | çeşmäni düzet]- Armin
- Boudica
- Oktawian Awgust
- Kaligula
- Klaudius
- Domitian
- Galba
- Antakýaly Ignatius
- Isa pygamber
- Waftyzçy Ýahýaa
- Liwy
- Neron
- Nerwa
- Otho
- Tarsusly Pawlus
- Strabo
- Takitus
- Tiberius
- Titus
- Traýan
- Wespasian
- Witellius
- Wang Çong
Oýlap tapyşlar, açyşlar, täzelikler
[düzet | çeşmäni düzet]Uruşlar
[düzet | çeşmäni düzet] Wagt baradaky bu makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |
 |
Bu wagt makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |