Mawrikiý

Wikipediýa, erkin ensiklopediýa
Mawrikiý
(Baýdag) (Gerb)

Mawrikiý (iňl. Mauritius, fr. Maurice), resmi ady Mawrikiý Respublikasy (iňl. Republic of Mauritius, fr. République de Maurice) — Hindi okeanynyň günorta-günbatar böleginde, Madagaskardan takmynan 900 km gündogarda ýerleşýän ada döwleti. Respublikanyň düzümine Maskarena adalary arhipelagynyň bölegi bolup durýan Mawrikiý (iň iri, 1865 km²) we Rodriges adalary (104 км²), şeýle hem Kargados-Karahos arhipelagy, Agalega adalary we ençeme ownuk adalar girýär. Ýurduň jemi tutýan meýdany 2040 km² ybaratdyr. Paýtagty — Mawrikiý adasynda ýerleşýän Port-Lui şäheri.

Taryh[düzet | çeşmäni düzet]

Öň Mawritde ýaşap ýören Dodo guşy.

Mawritis adasy, orta asyrlarda arap deňizçileriniň adyna Dina Arobi diýip at beren ilkinji saparyndan ozal adamsyzdy. 1507-nji ýylda portugaliýaly deňizçiler adamsyz ada geldi we syýahat bazasyny döretdi. Portugaliýaly deňizçi Diogo Fernandes Pereira Mawritide gonan ilkinji ýewropalydy. Adanyň adyny "Ilha do Cirne" ("Sirne adasy") diýip atlandyrdy. Portugaliýalylar bu adalar bilen gyzyklanmaýandyklary üçin uzak durmadylar.

1598-nji ýylda admiral Wybrand Wan Warwikiň ýolbaşçylygyndaky Gollandiýaly eskadron Grand Porta gondy we ada Gollandiýa Respublikasynyň şazadasy Moriçiň (Gollandiýa: Maurits van Nassau) adyny "Mawrit" diýip atlandyrdy. Gollandiýalylar 1638-nji ýylda bu adada ýaşapdyrlar we şol ýerden ebony agaçlaryndan peýdalanyp, gant şugundyryny, öý haýwanlaryny we sugunlary tanadypdyrlar. Gollandiýaly deňizçi Abel Tasman hut şu ýerden Awstraliýanyň günbatar bölegini açmak üçin ýola çykdy. Ilkinji Gollandiýa şäherçesi ýigrimi ýyl dowam etdi. Soňra birnäçe synanyşyk edildi, emma ilatly nokatlar hiç haçan diwidend öndürmek üçin ýeterlik derejede ösmedi we 1710-njy ýylda Gollandiýalylaryň Mawritisden ýüz öwürmegine sebäp boldy.

Goňşy Île Bourbony (häzirki Réunion) eýýäm dolandyrýan Fransiýa 1715-nji ýylda Mawritisiň gözegçiligini ele geçirdi we adyny Isle de France diýip atlandyrdy. 1723-nji ýylda, bu harytlaryň eýesiniň "harytlary" ýitirilen halatynda ätiýaçlandyryş pullaryny we öwezini dolmak mümkinçiligini almak üçin bir topar adamy "haryt" kategoriýasyna bölmek üçin Noir kody döredildi. [26] 1735-nji ýylda Fransiýanyň gubernatory Bertrand-Fransua Mahé de La Bourdonnaisiň gelmegi şeker önümçiligine esaslanýan gülläp ösýän ykdysadyýetiň ösmegine gabat geldi. Mahé de La Bourdonnais Port Lui deňiz bazasy we gämi gurluşyk merkezi hökmünde döretdi.