Baýramaly

Wikipediýa, erkin ensiklopediýa
Baýramaly
Baýramaly Şäheri

Taryhy[düzet | çeşmäni düzet]

Baýramaly Türkmen aga özüni bileli bäri oba bolup görmedik şäher. Şonuň üçin hem ol Türkmenistanyň iň taryha baý we gadymy şäherlerinden biri. Meň çagalygymda Merw 2500 diýip, şäheriň 2500 ýyllygyny bellejek bolup ýördüler ýöne bu sany has az görüp soň ol proekt goýbolsun edildi.

Baýramaly esasanda ex-Maru-Şahu-Jahan we gadymy Merw hökmünde ýagny Seljuk Imperiýasynyň paýtagty hökmünde tanalýar. Bu şäherde Seljuklaryň iň soňky Soltany Sanjar ýaşapdyr we işe gatnapdyr. Onuň dünýä belli mawzoleýi şäheriň daşynda ýerleşýär we örän restawrasiýa mätäç. Biz çagakak şäheriň parkyndaky karusel (çertowoýe kolso) işleýärdi we her gezek iň beýik nokada çykanymyzda Soltan Sanjary görmäge höwes ederdik. Bu gubura gitmek üçin taksiçilere „Soltan Sanjara gitjek“ diýmeli, olar hem “Bolýar” diýseler münmeli, bolmasa öz işiň bilen bolubermeli.

Has tapawutlyrak aýratynlygy dini temada; bu esasan hem garaşsyzlykdan soň meşhur boldy. Ol hem şol Soltan Sanjaryň ýakynlarynda Bureýde we Aslami diýip iki sany mukaddes öwlüýaniň guburlarydyr. Bular Muhammet Pygamberiň ýoldaşlary bolup, Yslam dinini ýaýbaňlaşdyrmak maksady bilen bu territoriýalara gelipdirler. Halk bu mukaddes adamlara örän ýokary hormat goýýar. Umuman olaryň ýatan ýerleri halk arasynda “Bureýdalar” diýlip atlandyrylýar we köp merhumlar bu ýerde jaýlanýar.

Mundan başgada bu ýerde halk arasynda Hoja Ýusup Baba diýilýän meşhur musulman alymynyň gubury bar we onuň adyny göterýän metjit bar. Iň soňky gezek gidenimde ol ýerde bir kino düşürülýärdi. Bu ýeri hem halkyň uly hormatyna eýedir.

Şu gürrüňini edýän taryhy kompleksimiň içinde Gyzlar gala diýip uly gala we Oglanlar gala diýip kiçiräk gala bar. Bular barada herhili gürrüňler edilýär edil öz eşdişime görä gadym zamanlarda Oglanlar galadan Gyzlar galasyna ok ýetirip bilenler ol ýerden gyz almaga mynasyp bolýarmyşyn. Bu elbetde rowaýatdyr.

Bulardan başga hem Ahmet Sapançy diýilýän biriniň gubury bar. Herhili mollalaryň we öwlüýäleriň mazary bar. Bularyň hemmesi örän könelen binalar we olar ýykylyp barýan şäher galasynyň içinde ýerleşýärler. Baýramalydan çykyp Lebap tarapa ýola düşeniňde ýada Zähmet tarapa çep tarapda bir uly tamdyr görünýär. Muňa biz Baýramalylylar Hajymeligiň tamdyry diýýäris. Bu gurluş çyndanam äpet bir tamdyra meňzeýär we ulularyň gürrüňine görä öňler onuň körüginden maşynly girip içinden gamyş ýygyp gaýdýan ekenler. Has ulalanymdan soň taryhda munuň ilat tarapyndan buz saklamak üçin ulanylandygyny bilip, erteki şäherde ýaşaýandygym hakyndaky guwanjym ýitip ýok boldy.

Eýsem Baýramaly ady nireden geldi? Men hem bilemok emma bu ýerde Baýramaly diýip bir han ýaşapdyr. Onuň adyny göterýän Baýramalyhangala şäheriň bazarynyň ýanynda ýatyr.

Geçen iki asyrda bolsa bu şäher ak patyşanyň dynç alýan ýeri hökmünde ulanylypdyr we Ýewropa medeniýetinden uşak-düşek edinip galypdyr. Şäher merkezinde häli-häzirem köne Hristiýän ybadathanasyň harabasy beýgelip dur. Köne binalar hem bir ors yzynyň bardygyny mese-mälim görkezýär. Gürrüňlere görä Nikolaýyň gyzy ýaramansoň ol bu şähere aýratyn üns beripdir we owadanlaşdyrypdyr. Şäherde ors ilaty ep-esli bar.

Iň soňky 70 ýylyň gürrüňini hemmämiz bilýäris. Şäherimiziň esasy köçesi ozallar Çkalowdy, Garaşsyzlykdan soň ol Watan köçesi boldy. Gagarin Andalyp boldy, beýle diýsem Gagarin şahyr bolandyr öýdäýmäň, Gagariniň adyny göterýän köçesine indi Andalybyň adyny götermek nobaty geldi diýjek bolýaryn, umuman şeýdip köp zadyň ady üýtgedi.

Ilaty[düzet | çeşmäni düzet]

Bu şäher örän kozmopolit – köpmilletli. Bu ýerde edil özüm ors nemes, özbek, ýewreý, pars, azerbeýdjan, uýgur, buluç, gazak we türkmen gördüm. Elbetde bularyň sany azlyk emma türkmen tapaýmagam gaty aňsat däl. Bularyň hemmesi bir millet ýaly dost ýaşaýarlar. Türkmenler. Hemmämiziň bilýän türkmenlerimiz. Her tohumdan bar. Toý zat bolsa üýşüp begenýäris. Baýramaly Türkmenistanyň her künjeginden gyz alyp berýär. Şäheriň her ýerinde ýaşaýarlar. Nämüçindir her milletiň öz etmeli işi bar ýaly bolup dur. Meselem gurluşyk we montýor ýaly işlerde işleýän orslary ýaman köp gördüm. Azerbeýdjanlar bolsa, bulara pürsiýan hem diýýärler öýdýän men hiç tapawudyny bilip bilmedim, esasan mal bakyp etini satýarlar; birhili bulara men biznesmen diýýärin. Krasnowostoçnyý diýlen köçede örän köplük bolup, diňe şolar diýseňem boljak. Gowy ýaşaýarlar. Uýgurskaýa diýip bir köçe bardy. Bu ýerde öňler gündogar Türkistandan gelen uýgurlar ýaşaýar. Bular hem türki halklara degişli. Buluçlar umuman garaýagyzrak millet we parslaryň diline meňzeş dilde gepleýärler. Köpüsi türkmençe bilýärler. Şäherde köplük bolup ýaşamaýarlar, ýakynda ýerleşýän obalarda ýaşaýarlar. Nämüçindir bunlar özlerine buluç diýilmegini halamaýarlar. Sögmek diýip düşünýärler. “Özüň buluç” diýseler hem gaty görüp ýörmeli däl. Tatarlar bar, orslar ýalyrak ýaşaýarlar saryýagyz bolýarlar. Ors doganlarymyzy bolsa hemmämiz bilýäris. Ýokarda agzalanlaryň hemmesi garyşyk ýaşaýarlar.

Ilat esasanda döwlet edaralarynda ýagny banklarda, mekdeplerde, zawodlarda (Masložir, Masloprom ýaly) we sanatoriýada işläp pul gazanýar. Baýramalynyň bazarynyň soňky ýyllarda möwç alyp ösýändigine şaýat boldum. Ilat sanyny emma 75.000 we 80.000 arasyndadyr .

Nirede?[düzet | çeşmäni düzet]

Günorta-gündogar Türkmenistanda Marydan 35 kilometr ýalyrak aralykda ýerleşýär. Mary welaýatynda Marydan soň ikinji uly şäher. Bu 4000 müň manatlyk benzine 15 Baýramala baryp bolýar diýmek. Baýramalydan hiç ýerik barman Türkmengala, Ýolötene, Mara we Lebaba gidip bolýar. Marydan Lebaba gitjek bolsaň Baýramalydan geçäýmeli. Baýramalydan 11-de otla münseňiz ertir 9-da Aşgabadyň wokzalynda oýanarsyňyz, elbetde ýolda irkilip bilerin öýtseňiz. Demir, howa we gara ýol bilen Baýramala gelip bolýar.

Näme Bar?[düzet | çeşmäni düzet]

Baýramalyda bir böwrek sanatoriý bar. GDA-nyň (SNG) içinde meşhur bolupdyr. Örän baglyk ýer bolup, Baýramalynyň merkezinde ýerleşýär we ýaşlaryň duşuşyk ýeri bolup hyzmat edýär. Baýramala girip barýan wagtyňyz uly daşlar bilen Baýramaly kurort şäher diýlen ýazgyny görersiňiz. Bu daşlaryň sebäpkäri şol owadan dynç alyş merkezidir. Ol prezidentimiz Saparmyrat Nyýazowyň adyny göterýär.

Okuw jaýlaryndan halk arasynda Tehnikum diýilýän Agrobiznes mekdebi bar. Oba hojalyk uniwersitetiniň filialy we iki ýylda buhgalteriýa, weterinariýa ýaly ugurlarda hünärmenleri taýýarlaýar. 13 sany dünýewi, 1 sany zehinliler mekdebi we bir sany türkmen-türk mekdebi bar.

Dynç almak üçin restoranlar, diskotekalar we barlar kän. Taryhy zat görmek isleýän we ýanynda surata düşmek üçin owadan bina gözleýänler üçin kän owadan bina ýok. Kinoteatryň daşyny gowy edip reňkläpdirler. Öýlenýänler baky oda gül goýup şol ýerde surata düşýärler.

Uly bazar onuň ýanynda mal bazar bar. Söwda gyzgalaňly gidýär, sebäbi şol töweregiň Nýu Ýorka gitmek üçin ýola çykan halky Baýramala gabat gelip hemme işlerini şol ýerde bitirip bilýär.

Sözsoňy hökmünde

Baýramalyny gürrüňlere sygdyrmak mümkin däl. Bir adamyň gürrüňine sygdyrmaga bolsa synanşyp oturmaly hem däl. Iň gowusy gelip görüň.