Wetnam XI- XV asyrda

Irki synpy döwlet Wetnamda Aulah ady bilen biziň eýyamymyzdan öň III asyrda peýda bolýar. Bu ýerde X asyra çenli Hytaýlylar öz syýasatyny ýöredip geldiler. Diňe X asyrda Wiýetler , Hytaýlylary çykaryp kowdylar. Ýeke täk döwlet döräp, Daýkowet paýtagty Aulaka boldy. Özara uruşlaryň netijesindedöwlet 12 udele bölünýär. Patşa Din-bo-min döwleti berkitmek üçin göreşýär. Çinownikçilik döwlet aparaty bolup, korol hemme ýerleriň eýesidi. Bütin häkimýet öňa degişli. Öri meýdanlary 3 topara bölünipdi. Her jemagatyň döwlet jemagaty bolupdyr. Toparyň işini hasaba alypdy. Ol salgydyň kazna baryşynnada jogap beripdir. Bularda wossalyk, süýzerlik diýen zatlar bolmandyr. Bu onuň günbatary iri ýer eýeçilikli döwletlerinden tapawutlandy. X asyryň başlarynda özara uruşlardan dynyp oba hojalygyň hünärmentgiligiň we söwdanyň ösmegine mmkinçilik berdi. Ösmegine mümkinçilik berdi. Xi asyrda suw desgalary gurlup başlady. Öri ýerleri özleşdirmäge goşun hemme hardy eserleri nussaglar hem çekilipdir. Ýolgurluşygyna uly üns berlipdir.

Budda deniniň ýaýramagy bilen ybadathanalar dürli hudaý şahslarynyň keşbi şekkelendirip. Ol köp metaly talap edipdir. Daýwanyň hökümeti hytaýlylaryň yzygider çazuşlarynyň öňüne almak üçin harby guramalary döredipdirler. Öňki serhet we merkez goşuny diýip bölünmändir. Atly gaşuny döredipdirler. XII asyryň ahyrynda dolandyryjylara garyp düşen daýhanlaryň göreşi güýçlenýär. Çan nebereleriniň dolandyşygyda gurapdyrlar.

XIII asyrda Daýwete ilki Hytaýlylar soň Mangollar çozýar. 200 müňli Gat goşunyna Çan-Hyng. Dao ýolbaşçylyk edýär. Halkyň tiwi zapaslaryna çenli goşuny üpçin etmek üçin alýarlar. Daşmana garşy göreşe daýhan köpcüligine gaçnaşýar.

Ikimji ýöuşi Mongol-hytaý goşuny tarapyndan 1287-nji ýylda guralýär. Welter duşmanyň pälini gaýtarmak üçin suwun astynda ýit uçly goranyş desgalary gurýarlar. Mongol gamileri baryp oňa urlyp ýanyp başlapdyr.

Mongol-hytaý basybalyşlaryna garşy alnyp barlan göreşler Daýwetanyň ykdysadyýetine uly zyýan ýetirdi. Halkyň arasynda ilat ýazuwy geçilýär. Salgyň çölemek, gämi gurmak ýola goýulýär. Karnany dolandyrmak üçin, kagyz pullary çap edilýär.

Öri ýerleri daýhanlara paýlap beripdirler. Gür ilatly ýerlerden ilat deltalara geçip gidipdirler. 1404-nji ýýldan başlap amberler döredilýär. Şol ýerden saklanan tüwüni hasyllyk ýere paýlapderlar. Bütin wet halky ýurtly basyllyjylara garşy göreşe aýyga galdy. Täze betler dikeldildi. Ýaplar, kanallar guruldy. Oba hojalykönümleriniň köp öndürilmegi netijesinde hünärmentçilik, söwda ösdi. Döwlet ussahanalarynda hünärmetler öz kärine ýöriteleşenler üýşirilip kömek we baý gatlaklar üçin ýüp , nah matada , küzegärçilik öňümlerini bezeg şaýlaryny öndüripdir. 1465-nji ýylda dolandyryjylygy kämilleşdirmekmaksady bilen birnäçe özgerişler geçirilýär. Döwlet 13 welaýata 52 uýezde bölünip, her haýsynda 700 oba bolupdyr. Kanunlar ýygyndysy “Hangtyk” kämilleşdirilýär. Hytaýlaryň zor bilen öz medeniýetini düzmäge synanyşek guraýan döwründe wet medeniýeti ösdi. Sebäbi Hytaý bu ýerde 1000-çe ýyl agalyk sürüpdir. Ol Wet medeniýetitäsirini ýetirmändir. X asyrda Hytaý ýazuwy, XIII asyr edebiýatynda, poeziýada, dininde buddizm esasy ýeri tutsa ýokary gatlak wekilleri eden etdiligi beýan edipdir. 1272-nji ýylda Le-Wan-Hyunyň “Daýwitiň taryhy” diýen eseri biziň eýýamymyzdan öň III asyrdan, biziň eýýamymyzyň XIII asyra çenli Wetnamyň taryhyny beýan edýär. Wet taryhyny alymlar ikä bölýär:

1. Hytaýlylaryň sgslygynyň astynda

2. Özbaşdak ösüş ýolunyň taryhy

XI asyrda arhitektura milli äheň duýuldy. Köp etažly däl-de, az etažly jaýlar kerpiçden, agaçdan çüwdürimli dasseýn, bagy ansamble üstünden lak bilen örtüpdirler.