Sistani halky

Sistani halky
Din
	اسلام،

Sistani halky (taryhy taýdan " Sekzai " hem diýilýär). Olar Eýrandan gelip çykan etnik topar esasan Eýranyň günorta-gündogarynda we taryhy taýdan Owganystanyň günorta-günbatarynda Sistan diýilýän sebitde ýaşaýarlar.^[2]^[3]^[4] Olaryň dili pars we sistani şiwelerinde . ^[5]

Racearyş nukdaýnazaryndan Rawlinson, Hyratyň Jamşidleri bilen birlikde Sistany ariý ýaryşynyň arassa mysaly hasaplaýar.^[6]^[7]

Geçmişde Sistan halky Parfian Pahlawi, Orta Pars ( Sasanian Pahlavi ) ýaly Orta Eýran şiwelerinde gürleýärdi, indi Sistani diýlip atlandyrylýan pars şiwesinde gürleýärler.Sistani skif taýpalarynyň diri galanlarydyr. ^[8]Skifler biziň eramyzyň 128-nji ýylda ölen ariýalylaryň iň soňky toparydy.Eýrana girdiler ^[9] ^[10] .

Sistan we Bulujystan welaýatynyň merkezi we demirgazyk böleginde ýaşaýarlar. Soňky onýyllyklarda dürli sebäplere görä Sisasis Eýranyň beýleki ýerlerine göçdi.^[11]

Etimologiýa

Sistani olaryň adyny Sekastandan aldy ("Saka ülkesi"). Sakalar Eýran platosyna göçüp gelen skifleriň taýpasydy. Sebitiň köne pars ady - Saka höküm sürmezinden ozal Zaranka ýa-da Drangiana ("suw ülkesi") bolupdyr.

dil

Sistani halky pars diliniň şiwelerinden biri bolan Sistani şiwesinde gürleýär.

Bir tarapdan, bu şiwäniň Horasaniniň bar bolan we geçmiş şiwesi bilen, iň soňunda Transnahri we häzirki Täjigistanyň öli şiweleri bilen iň leksiki we grammatiki garyndaşlygy bar.^[12]

Leksikograflar Sistani şiwesi taşlanan dört pars şiwesiniň biri hökmünde bellediler. Abu Rihan al-Biruni " Al-Saidnah" -da köne Sistani dilinden käbir sözler berildi. ^[13] Sistaniniň sözleri müň ýyl mundan ozal kän üýtgemedi. ^[14] Segazi bolmagy ähtimal asyl dil eýýäm ýok bolup gitdi we diňe şiwesi galypdy. ^[15]

eşik

Sistani eşikleri Sistan halkynyň däp bolan we ýerli eşikleri bolup, geçmişde we häzirki döwürde medeniýet, geografiýa we müňlerçe ýyllap tebigat bilen bilelikde ýaşamakdan alnan.^[16]^[17]^[18]

Erkek eşikleri

Sistanyň erkek eşiklerinde esasan ellik, gapak, köýnek we balak bar. ^[19] Dastara ýerli şiwede Langote diýilýär, esasan ak reňkli. Erkek köýnekleri uzyn we dyz uzynlygy. Bu köýnekler 3 sany köýnekli, köýnekli we ýyrtylan modelde ulanylýar. Adatça, köýnegiň görnüşine garamazdan balak hem ýönekeý ýa-da göwnejaý. Küpek keşdesi baý adamlaryň eşiklerinde edilýär. Sistanyň ýerli şiwesinde balaklara Temo ýa-da Tumon, köýnek bolsa Paner, döwülen görnüşe ýeňiň aşagyndaky iň azyndan 34 çatrykdan ybarat “Chel Treez” diýilýär. Şeýle hem, sistani erkekleri “Jalzgah” diýilýän köýneginiň üstünde ýelek geýýärler.

Aýal eşikleri

Sistani zenan eşikleri hem ýönekeý we dizaýnly. Aýallaryň eşikleri erkekleriňki ýaly uzyn we ýumşak. Adaty we gündelik eşiklerinden başga-da, sistani aýal-gyzlary dynç alyş we dabaralar üçin haýsydyr bir eşik taýýarlaýarlar. Sistani aýal-gyzlaryň gündelik eşikleriniň aýratynlyklaryndan biri, ýerli şiwede siah dozi diýlip atlandyrylýan köýnegiň ýakasyna we gysgyçlaryna ulanylýan el işleriniň bir görnüşidir. Bu eşik köýnekden we boş balakdan ybarat. Köýnegiň uzynlygy dyzyň aşagyndadyr we biline ýapylýar. Şeýle hem gönüburçly hijap geýýärler. Baýramçylyklar we şatlykly wakalar üçin geýim, ýakymly balakdan, dyzyna çenli köýnek, iki gapdalynda iki bölek. Şeýle hem, Temo diýlip atlandyrylýan ýubka geýýärler we dyzynyň uzynlygy. Kirtubkanyň ini 9 metre ýetýär. Bu köýnekde ulanylýan tutawaç üç gulakdyr. Bu köýnegiň mysaly Horasan aýal-gyzlarynyň adaty eşiklerinde-de görnüpdir. Şeýle hem, iki boýunly köýnek, Täjik köýnegi, krujka we çad Sistani aýal-gyzlaryň ýerli eşikleriniň bir bölegidir. ^[20]

Medeniýet we sungat

Senetçilik

Sistan senetleri Eýranda we dünýäde iň özboluşly we görnükli senetleriň biridir we taryhy taryhdan gaýdýar. Sistan halky, beýleki eýran taýpalary ýaly, hemişe ata-babalarynyň sungatyny has gowy ulanmagyň ýoluny gözleýärler. Sistanyň el işleri bu pikirlenmäniň esasyny düzýär we bu eser wagtyň geçmegi bilen gözelligini artdyrýan gymmatly we owadan eserleriň döredilmegine sebäp boldy.

Käbir senetler
- Mat dokamak (Sistani Holkbafide)
- Sistan krem nagyşlary
- Sistani şaý-sepleri
- Sistanyň gara keşdesi
- Dodni Bafi Sistani
- Nimroozdozi (kyrk bölek keşdäniň bir görnüşi)
- Sistan haly dokamak
- Sistan dokalan haly (şal).
- Temmäki dokamak

nahar bişirmek

Sistani bişirmek Sistanda we Sistan halkynyň arasynda nahar bişirmegiň stili we usulydyr.Asyrlaryň dowamynda Sistani aşhanasy dürli medeniýetleriň aşhanalarynyň täsirinde bolsa-da, henizem özboluşly we dürli-dürli. Sistan halkynyň goňşy medeniýetleriniň tagamlarynyň köpüsi Sistan aşhanasynyň täsirine düşdi.

Taryh

Sistani bişirmek usulynyň taryhy, Sistan halkynyň taryhy ýaly gaty köne. Sistaniniň nahar bişirmek usuly, taryhy kökleri we özboluşlylygy taýdan beýlekilerden tapawutlanýar.Sistani iýmitleri tagamy we hili bilen dünýäde meşhurdyr. Sistani bişirmek usuly, taýýarlygy we tagamy, şeýle hem ýakymly ysly zatlary we tagamlary sebäpli gündogar nahar usulyna meňzeýär. ^[21]

Salgylar

↑ Şablon:Статья
↑ Mehri Mohebbi, Zahra Mohebbi (2015). "Demography of Race and Ethnicity in Iran" (به انگلیسی) (The International Handbook of the Demography of Race and Ethnicity ed.). Dordrecht: Springer Netherlands. Rogelio Sáenz, David G. Embrick, Néstor P. Rodríguez: 353–366. doi:10.1007/978-90-481-8891-8_18. ISBN 978-90-481-8891-8.
↑ "A Study of the Sistani People's Culture in Iran". 4 (1) (Afro Asian Journal of Anthropology and Social Policy ed.). 2013. ISSN 2229-4414. Archived from the original on 2023-03-14.
↑ Barthold, Vasilii Vladimirovich (2014-07-14). An Historical Geography of Iran (به انگلیسی). Princeton University Press. p. 69. ISBN 978-1-4008-5322-9.
↑ بهاری، محمدرضا.
↑ مشکور، محمدجواد (۱۳۷۱). جغرافیای جهان باستان. تهران: دنیای کتاب. ص. ص۶۵۱.
↑ بارتلد، ویلهلم (۱۳۷۷). جغرافیایی تاریخی ایران. ترجمهٔ همایون صنعتی زاده. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. ص. ص۸۲.
↑ مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.
↑ مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.
↑ عنایت الله، رضا، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، ص ۶۳.
↑ Behari, Mohammadreza. Practical Linguistics, Studying the Dialect of the People of Sistan. Zahedan, Publisher: Author, 1378, p. 12.
↑ افشار، ایرج، سیمای ایران، ص۳۰۲، بی تا، بی جا
↑ Farhang Moin, 5-nji tom, "Sistani" ady bilen.
↑ Muhammet Hamek, Jawad, Matikan Sistanda "Mukaddes Gurhanyň terjimesinde sistani şiwesi", Sistani makalalary ýygyndysy, Maşat we Azhiran, 1378, 471 sahypa.
↑ Bahar, Muhammet Taghi, stilistika. 1-nji tom, Tähran, Amir Kabir, 1355, s. 29.
↑ اصالت چندین هزار ساله لباس سیستانی، ایسنا
↑ لباس اصیل سیستانی، نشان تمدن و اصالت مردم سیستان، باشگاه خبرنگاران جوان
↑ سبک زندگی اقوام، جامه و لباس، شماره: ۱۹۹، ۱۴۰۰/۱۰/۰۶–۱۱:۱۱، نسخه چاپی
↑ سیستانی، محمد اعظم، مردم‌شناسی سیستان، ص۷۰و۷۱
↑ آشنایی با لباس زنان سیستان، همشهری آنلاین
↑ سیستانی، محمد اعظم، مردم‌شناسی سیستان (انواع خوراک مردم)، چاپ (۲۰۱۱).

[1] Şablon:Статья

[2] Mehri Mohebbi, Zahra Mohebbi (2015). "Demography of Race and Ethnicity in Iran" (به انگلیسی) (The International Handbook of the Demography of Race and Ethnicity ed.). Dordrecht: Springer Netherlands. Rogelio Sáenz, David G. Embrick, Néstor P. Rodríguez: 353–366. doi:10.1007/978-90-481-8891-8_18. ISBN 978-90-481-8891-8.

[3] "A Study of the Sistani People's Culture in Iran". 4 (1) (Afro Asian Journal of Anthropology and Social Policy ed.). 2013. ISSN 2229-4414. Archived from the original on 2023-03-14.

[4] Barthold, Vasilii Vladimirovich (2014-07-14). An Historical Geography of Iran (به انگلیسی). Princeton University Press. p. 69. ISBN 978-1-4008-5322-9.

[5] بهاری، محمدرضا.

[6] مشکور، محمدجواد (۱۳۷۱). جغرافیای جهان باستان. تهران: دنیای کتاب. ص. ص۶۵۱.

[7] بارتلد، ویلهلم (۱۳۷۷). جغرافیایی تاریخی ایران. ترجمهٔ همایون صنعتی زاده. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. ص. ص۸۲.

[8] مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.

[9] مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.

[10] عنایت الله، رضا، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، ص ۶۳.

[11] Behari, Mohammadreza. Practical Linguistics, Studying the Dialect of the People of Sistan. Zahedan, Publisher: Author, 1378, p. 12.

[12] افشار، ایرج، سیمای ایران، ص۳۰۲، بی تا، بی جا

[13] Farhang Moin, 5-nji tom, "Sistani" ady bilen.

[14] Muhammet Hamek, Jawad, Matikan Sistanda "Mukaddes Gurhanyň terjimesinde sistani şiwesi", Sistani makalalary ýygyndysy, Maşat we Azhiran, 1378, 471 sahypa.

[15] Bahar, Muhammet Taghi, stilistika. 1-nji tom, Tähran, Amir Kabir, 1355, s. 29.

[16] اصالت چندین هزار ساله لباس سیستانی، ایسنا

[17] لباس اصیل سیستانی، نشان تمدن و اصالت مردم سیستان، باشگاه خبرنگاران جوان

[18] سبک زندگی اقوام، جامه و لباس، شماره: ۱۹۹، ۱۴۰۰/۱۰/۰۶–۱۱:۱۱، نسخه چاپی

[19] سیستانی، محمد اعظم، مردم‌شناسی سیستان، ص۷۰و۷۱

[20] آشنایی با لباس زنان سیستان، همشهری آنلاین

[21] سیستانی، محمد اعظم، مردم‌شناسی سیستان (انواع خوراک مردم)، چاپ (۲۰۱۱).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]