Nasrullah ibn Ibadullah
Nasrullah ibn Ibadulla (özb. Nasrulloh ibn Ibodulloh), doglan ady Nasrullah Ibadullaýew (özb. Nasrulla Ibodullayev) — özbek asly türkmen dini (yslam), jemgyýetçilik we ylmy şahsyýet, şyh. 1991-2003-nji ýyllarda Türkmenistanyň baş müftüsi, bu ýurduň meşhur teologlaryndan biri.
1947-nji ýylyň 10-njy dekabrynda şol wagtky Taşauz sebitiniň (häzirki Daşoguz welaýaty) Taşauz etrabynyň (häzirki Saparmurat Niýazow sebiti) bir bölegi bolan Jamli-Kala obasynda doguldy. Milleti boýunça özbek. Dini maşgaladan. Başlangyç dini bilimini kakasyndan we beýleki garyndaşlaryndan aldy, şol sanda ýaşlygyndan şol döwürde gizlin yslam mugallymlaryndan Gurhan we Arap dilini gizlin öwrenýärdi. Orta mekdebi gutarandan soň, aryçy bolup okady. 1966-1969-njy ýyllarda Ukrain SSR-de Sowet goşunynda gulluk etdi.
Ol Buharada (Özbek SSR) ýerleşýän Miri Arab Medresesini gutardy, şol döwürde resmi taýdan tutuş SSSR-de ýeke-täk ýokary yslam bilim edarasydy. Buhara medresesini gutarandan soň, zehinli uçurym hökmünde beýleki ýaş ulamalar bilen bilelikde daşary ýurtlara okamak üçin iberildi (parişionerleriň sadakalarynyň hasabyna). Ilki Damask (Siriýa) uniwersitetiniň şerigat fakultetini gutardy, soňra Kairdäki (Müsür) Al-Azhar uniwersitetinde okady. Ol Daşkentde Merkezi Aziýa we Gazagystan musulmanlarynyň Ruhy Dolandyryşynda, şeýle hem Buharanyň Miri Arap medresesinde mugallym bolan Barakhanyň Daşkent medresesinde işledi. Soň bolsa, Merkezi Aziýa we Gazagystan musulmanlarynyň Ruhy Dolandyryşynyň Türkmen kazyýatyna (bölümine), Taşauzda (häzirki Daşoguz) we Aşgabatda (häzirki Aşgabat) işledi.
1991-nji ýylyň 27-nji oktýabrynda Türkmenistan garaşsyzlygy we Türkmenistanyň garaşsyz müftüsi (Musulman geňeşi) döredilenden soň, Nasrullah ibn Ibadullah 44 ýaşynda garaşsyz Türkmenistanyň taryhynda Türkmenistanyň ilkinji baş müftüsi saýlandy etniki özbek bolmak bilen Türkmenistan müftüsiniň başlygy. Şeýle hem, Türkmenistanyň prezidentiniň ýanyndaky Dini meseleler boýunça geňeşiň başlygynyň orunbasarydy. Ol 12 ýyllap ýurduň iň ýokary müftüsi we 2003-nji ýylyň ýanwaryna çenli müftiniň başlygydy.
Nasrullah ibn Ibadullah 2002-nji ýylyň dekabrynda türkmen häkimiýetleri we howpsuzlyk güýçleri tarapyndan Prezident Saparmurat Niýazowa garşy kast etmek synanyşygynda we şol ýylyň 25-nji noýabrynda bolup geçen döwlet agdarylyşygy synanyşygynda gatnaşmakda aýyplandy. Ol käbir garyndaşlarynyň ýaşaýan ýeri bolan goňşy Özbegistana gaçmaga synanyşdy, ýöne türkmen howpsuzlyk güýçleri tarapyndan ýesir alyndy. Ol tussag edilip, derňewlere garaşylýar. Derňewiň tamamlanmagyna garaşman, 7-nji ýa-da 8-nji ýanwarda Prezident Saparmurat Niýazow (Saparmurat Türkmenbaşy) müfti we Kakageldy Wepaýew (etniki türkmenler) kazyýet işinden geçip, ýokary müfti we müfti wezipesinden boşadyldy.) häkimiýetlere wepaly ýerine "saýlandy". 2004-nji ýylyň 2-nji martynda "döwlete garşy we terrorçylyk hereketlerinde", "döwlete garşy gozgalaňa gatnaşmakda we döwlet agdarylyşygy synanyşygynda", "abraýly prezidente dönüklik etmekde" günäkär tapyldy we 22 ýyl azatlykdan mahrum edildi türmede, ilkinji bäş ýyl azatlykdan mahrum edildi. Ol adamkärçiliksiz we aşa agyr şertler bilen tapawutlanýan "Owadan-Depe" syýasy tussaglar üçin ýörite türmede saklandy. Muftiniň işden aýrylmagynyň we soňraky repressiýalarynyň sebäbini prezident Saparmurat Niýazowyň Aşgabatda gurlan täze metjidiň diwarlaryny "Ruhnama" kitabyndan sitatalar bilen boýamak baradaky karary bilen ylalaşmazlygy bar. . Şeýle hem, Amnesty International guramasynyň habaryna görä, müfti Niýazowyň janyna kast etmek synanyşygyndan soň Türkmenistanda yzyna berilmegi teklip edilen ölüm jezasynyň yzyna berilmegine garşy çykypdyr.
Öňki Supremeokary müfti Nasrullah ibn Ibadulla tussag edilenden we höküm çykarylandan soň, häkimiýetleriň we howpsuzlyk güýçleriniň berk basyşy we gözegçiligi astynda bolmak bilen birlikde maşgala agzalary we beýleki garyndaşlary işsiz galdylar. Ynsan hukuklary merkeziniň "Memorialadygärlik" habaryna görä, Nasrullah ibn Ibadullahyň iş kesilmegi Niýazow re regimeimi tarapyndan alnyp barylýan "Türkmenizasiýa" syýasatynyň bir bölegidi.
2006-njy ýylyň dekabrynda Saparmurat Niýazow ölenden soň, koloniýa şäherçesine geçirilendigi we 2007-nji ýylyň awgust aýynda höküm çykarylan Nasrullah ibn Ibadullahyň günäsiniň gelendigi we häkimiýete gelen prezident Gurbanguly Berdimuhamedowyň boşadylandygy aýdylýar. bir ýyl ozal. Şeýdip, azyndan bäş ýyl türmede oturdy. Günä geçişden soň onuň ykbaly barada ygtybarly we açyk maglumatlar ýok.
Öýlenen, çagalary bar. Özbek, türkmen, arap, pars we rus dillerinde gürledi.