Muqanna gozgalaňy
Muqanna gozgalaňy- Mukarnanyň ýolbaşçylygyndaky Movarounnahrda (VIII asyryň 70-80-nji ýyllary) arap halyflygyna garşy halk azat ediş hereketi. Gozgalaňçylar ak eşik geýendikleri üçin "Ak eşikli gozgalaň" hem diýilýär. Bu gozgalaňa daýhanlaryň, oba senetçileriniň we ýerli begleriň bir bölegi gatnaşdy. Muzannanyň Mazdak taglymatyna eýerýän hökmünde sosial deňligi giňden wagyz etmeginiň täsiri bilen gozgalaňçylar ýurtda ykdysady deňsizlige we arap dolandyryşyna garşy göreşip başladylar. Muqanna Som dagynda (Şahrisabz şäheriniň golaýynda) gala saýlady. Samarkand, Buhara, Keş, Narshakh şäherleri gozgalaňyň merkezine öwrüldi. 775-nji ýylda halyf Mansur Gabriel ibn yaahýany Azerbaýjandan Movarounnahr şäherine uly harby güýç bilen iberdi. Emma Jebraýyl gozgalaňçylar tarapyndan ýeňildi. Jebraýyla 10 000 esger bilen kömek etmek üçin iberilen Uqaba ibn Salim, gozgalaňçylar tarapyndan ilki Keşde we Samarkanda, Keşde we Samarkanda, ikinji gezek Sarhama we Kaýoki Guzi şäherinde 14,000 esger bilen ýeňildi. Netijede, Nakhlazh we Çaganiýan welaýatlary gozgalaňçylar tarapyndan ele geçirildi. Gozgalaň 776-njy ýyldan Buhara oazisinde güýçlenipdi. Narshak galasy gozgalaňçylaryň berkitmesine öwrüldi. "Ak eşikleriň" köpüsi bu ýere ýygnandy. Şol ýyl "ak eşikler" bilen Buharanyň arap emiri Huseýin ibn Maozyň we Narsak galasynyň golaýyndaky Samarkandyň wekili Gabrieliň arasynda 4 aýlyk söweş boldy. Söweşde "ak eşikler" ýeňiş gazandy, ýöne has köp bolan arap goşunlary Narsakh galasynyň diwarynyň aşagynda 50 sany gaz minomýotyny gazdy. ýykandan soň, gala hüjüm etdiler. Gozgalaňçylar galanyň içinde dowam eden gazaply söweşlerde ýeňildi. Gozgalaňyň liderlerinden biri Hakim ibn Ahmad we Haşwiler öldürildi. Narsakdaky gozgalaň basylansoň, araplar esasy güýçlerini Muqanna gozgalaňynyň merkezi Samarkanda we Keşe okladylar. Halyf Mahdi Muqanna gozgalaňyna garşy göreşmek üçin 777-nji ýylda Nişapura geldi. Uly goşun Samarkanda Horasanyň wekili Maoz we Hyratyň başlygy Seýid Haraşi tarapyndan iberildi. Arap goşunlary gozgalaňçylar bilen söweşde ýeňildi. Netijede Maoz Horasanyň orunbasaryndan çekildi. 2 ýyl dowam eden konfliktden soň Samarkand boýun egdi. Soňra birleşen arap goşunlary Mukanna garşy zyňyldy. Narshakda we Samarkanda "ak eşikler" ýeňilenden soň, ýerli baýlar dönüklik etdiler araplara kömek edip başlady. Araplar bilen bilelikde Muqanna galasynyň Sam dagynda gabawyna gatnaşdylar. Uzak gabawdan soň tükenen muqannalar boýun egdi. Mukananyň dogany Kabzam 3000 we Som galasyny goramagy buýurýan Sarhama, 3300 adamlyk goşun bilen Seýid Haraşä tabyn boldular. Şeýle-de bolsa, araplara boýun bolmak islemeýän Muqanna özüni ýakýan peje taşlady we öldi.
Edebiýat
[düzet | çeşmäni düzet]- Narshahi, Buharanyň taryhy, T., 1991; Özbegistanyň taryhy, T., 1997; Kerimow Ş., Şamsutdinow R., Watan taryhy, T., 1997.
Nuriddin Musaýew.[1]
Salgylanmalar
[düzet | çeşmäni düzet]https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Muqanna_qo%CA%BBzg%CA%BBoloni