Kompýuter Tehnologiýasy

Adamzat 21-nji asyra çenli ýaşap bilmez (Näme?????)

Amerikanyň Birleşen Ştatlaryň harby merkezi bolan Pentogondaky işleýän ylmy alymalar janly adamyň beýnisine meňzeş kompýuter döretdi. Bakylyk hakynda arzuw edýän adamlar, haýwanat dünýäsine bizi kowjak täze swilizasiýany döretjekler

Adamzada reýal howpy baradaky temada Orsýetiň „Komsomol“ gazetiniň habarçysy Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň milli aýrokosmiki agenstwanyň ylmy barlag professory Aleksandr Blonkin bilen söhbet.

Aleksandr Aleksandrowiç, adamzat bakylyk barada arzuw edýär. Ýöne 10-20 ýylda näme boljagynyň mümkindigini Sizden başga hiç-kim öňünden aýtmandy, medesina optimizimi az berýärmi ?

Adamyň ýaşyny uzaltmak üçin öz saglygynyň tä dörtden bir bölegine çenli sarp edýär. Lukmanlaram netije gazandylar. Däri-derman döretdiler, organlary ýasap-oýlap we otyrtmany öwrendiler. Soňky 200 ýyl bäri orta ýaşyň dowamlygyny iki esse galdy. Näme aýtsagam bu çykgynsyz ýagdaý. Näme üçin, biologlaryň habar bermeklerine görä ýaşyňy uzaltýan mäzi bölüp aldylar, ol kletkasyňyň bölünmegine jogap berýär. Olaryň aýtmaklaryna görä onuň bölünýän kletkasy bakylygy döredýär. Kletkanyň bölünmegniň bes edilmegi(togtatmagy) goramak mehanizimiň ilkinji şerti däldir. Siz awtomobiliň motoryny çalşyp bilersiňiz, ýöne bary-ýogy başga mehanizimleri tapdan çykýar. Ýaşaýşy 5-10 ýyla çenli dowam etmek mümkin. Bir goşun pensionerleri jemgyýet aldy diýäýmeseň, bu hemmesi üçin gowydyr. Bolsa-da umumy organizimiň garramasy ölüme sezewar bolmak bilen biologiki çäklenmesi gadam basýar.

Bakylyga nähili ýol görünýär?

Döwülüp ýok bolup gitjek, janyň biologik molekularyny ýarymgeçiriji çiplere çalyşmaly, olar kisloroda mätäçlik çekmeýär we gerek bolsa müň ýyla dagy çekip biler.

Bu birhili fantastika görnüşli eşdilýär. Silikon çipleriň biziň janly sypatymyz bilen nähilek gatnaşygy bar?

Adam beýnisiniň modelini kompýutelerde döredip bolýar. Şonuň ýaly tejribäni Britan alymy Worwik geçirýär. Ol „ýedi gnom“ (garsaky adamlar) atly öz-özi hereket edýän mini robotlaryň gruppasyny döretdi. Massaçuset Tehnologik Institutynda Bruk diýen alym, atly ýaşly çagaň fiziki we akyly ukyply, başarnykly modelini döretmekde işlejek bolýar. Ol bir topar intlektli, adamsypatly robatlaryň „atasydyr“. Olaryň ýeke bir elektron gözleri, gulaklary elleri bilen çäklenmän, şertli reflekslerini öwrenmeklerde ukyby bar.

Bu onda bakylyk ýalyda ?

Howa, şeýlelikde adam kopiýasyny wagtyň täsiriniň astynda döretmek mümkündir, şonuň ýaly ýaş uzaltmalar, degme şeýle formada bolaýsyn onuň islegi gutarmazmykan öýtýärin.

Haçan adam-robatlar ýüze çykyp ugrar we olaryň sany ňäçe bolarka ?

Ilki bilen munuň ýaly transformasiýa 10 million dollara çenli çykdaýjylar we ol ýeke gaty baý adamlara ýeterlikli bolar. Ýöne 2020 ýyla çenli adam-ekwiwalent çipli we özi hereket edýän teniň bahasy şeýle bir gaçar welin, ösüp barýan döwletlerde-de almak başardar. Şondan soňra 10-15 ýyl bakylyk miwesini hemme planetanyň adamlary dadyp görer. Diýmek geljekde, ýerde elektron beýnili akyldy jandarlaryň we mehanki bedenli, Siziň aýtmagyňyza görä, E-jandarly robot barlyklaryň döredilmegine ýüze çykmagy mümkin. Olaryň biologik gabykda ýaşaýanlar we şol biologik şertde galjaklar bilen nähilek gatnaşykda bolarlar. Ilki bilen oňuzmaça bolar. Haýsam bolsa bir duýgy bilen biýologik çagalaryny ýatlap bilýän elektron kopiýaly ene-atalary bolar. Haýsam bolsa bir wagyt, bileräk ýaşaýmaklaram ahmal ýöne geljekdäki perspektiwada-häzirki şu siwilizasiýanyň soňy bolar. Näme üçin? Adamzadyň gündäki problemalaryny üstüne alyp durmuşda aladasyz, lezzet almaklygy berýän akylly robotlar barada arzuw edýär ahyryn ! Ol ynanjaňlyk azaşmaklakdadyrlar, E-robot barlyklar biraz kämil bolarlar. Olara iýmit, suw, howa gerek bolmaz. Adamlaryň 10-ýyldaky bilimini olar göz-açyp ýumasy edinerler . Olar baky bolup, döwülen, lagşan ýerlerini aňsatlyk bilen çalşarlar. Olar ýerde we kosmosda ýerlerini üýtgetmelerini fiziki hereketsizlikde bolar, maglumatlayny bir çipden bir çipe ýazmaklyk, ýeterlikli bolar. Adamlar olara garanyňda, pes jynslardan bolup görnerler.

E-barlyklar-robot özüniň biýologik ata-babalaryna hormat goýmaklyk borjy duýulmazda?

Biziň häzirki janly dünýämiz–biziň ata-babalarymyzdyr. Adam şekilli maýmynlar biziň ýakynrak garyndaşymyz biz şolary hormatlamaga taýynmy ?

Ewalýusiýanyň kanuny şeýle, pes derejeli akyldar jandarlar gaçyp gutulmasyz- beýik derejeli akyldarlarlaryň guly ýa-da oňa hyzmat etmeli bolýar. Biziň bagtymyza daşary planetanyň adamalary gelenok. Ony ýeke, örän uly derejä ösüp giden siwilizasyýadakylar edip biler we biz olaryň gaçyp gutulmasyz guly bolarys. E-barlyk robatlar, aň-pikirde uly özgerişler tizligi bilen böküp, bizi özüne deň etmeklikde hasap etmesini goý bolsyn ederler. Küştçi Kasparowy kompýuter sensasiýion ýeňenden soňra, öz reputasiýasyny hasam berkedenem bolsa, komputerlleriň intellektnini göz öňüne getirmek örän kyn. Şu günlere çenli, kuwwatly komputerler 40-dan 60 milliona çenli neýronly modelini döredildi. Ol çak edilmegine görä 200 esse adam beýnesinden gowşakrakdyr. Ýöne komputerler şeýle bir çalt täzelenip gurulýar welin, ynha ýene-de bäş ýyldan arasy üzülen ýerlerini tiziräk doldyrarlar.

We şonda adam beýnesiniň elektron taslamalary (görnüşleri) dörär ?

Bar gepem şonda-da, ýöne bir taslama ýa-da model dälde, eýsem konkret adamyň beýnisiniň analogynyň kopiýasydyr. ABŞ-yň goranmak ministrligi eýäm näçe ýyllar „Kompýuter Maugli „ diýen proýektiň üstünde işlenýär. Şol proýekte gatnaşyjylaryň biri, Stim Roýleriň aýtmagyna görä Sid diýen täze dogyp ölen çagaň beýnesini 60 % prosent neýronlaryny skanirlenýär. Sid öldi, ýöne onuň elektron beýnisi ösmäge we özgermäge başlady.

Ene atasy oňa nähilek garady ?

Ejesi rahatyrak, Kakasy ilki bilen gazaply boldy we ol elektron beýnini ýok etmekligi talap etdi, ýöne olam soňra köşeşdi. Ylmy-barlagçylar, kompýutere wirtual hakykatlygy ýagny surat şekilini sistema otyrdylar. Çagany üç ölçegli surat şekilde görüp bolýar we onuň sesini eşidip gepleşibem bolýar. Indi onuň ata-eneleri janly çaga sereden ýaly aladalanýarlar. Geň göräýmeli, ýöne Sid hakynda hiç hili maglumata eşdemzok we ol hakynda gürlänoklara ?.

Amerikanlar proýektiň jikme-jik ýerini görkezmän syrly saklaýarlar. Bu düşnükli zat, sebäbi gep-gürrüň adamzadyň ykbaly barada gitýär. Alymlar çüýşeden jyny goýberer öýdüp gorkýarlar. Ýöne belli bolşy ýaly, hiç-hili syry köp ýylyň dowamynda saklap bilmezler. Diýmek elektronly Sidden soň uly adamlaryň computer kopiýasy bolmalyda ?

Howa, ýene 10 ýyldan ýa-da bir näçe ýyldan, islendik adamlaryň aňy, onuň ýatkeşligi, huşy, pikiri, endikleri-silikon çipler görnüşde döretmek mümküňçilikler bolar.

Ola beýni, a beýleki bedenleriň böleklerini nätmeli bolar. ?

Robatlaryň tenini islendik forma görnüşde ýasap bolar. Bu bolsa mehanikleriň işi. Gerek bolsa, islegiň boýunça ony biologik nusga meňzeş görnüşde ýasamak mümkündir. Oňa ham, täze ýüz keşbi, göz, burun aý garaz ol islegiň modosyna baglylykda döredip bolar. Gerek bolsa, biz olara peýdaly bolsak öňat hasap ederler, päsgel bersek bizi ýok etmekden gaýtmaz. Adamzadyň günleri rezerwasiýa we haýwanat dünýäsinde gutarar. Biz olara öý haýwanlary bolmak mümkünçiligi ýokdyr, çünki robatlar onuň ýaly zada mätäçlik çekmez. Sebäbi E-barlyk robatlara daşky gurşalyp alynan sreda ýagny güne ýagyşa, howa zerur bolmaz, olaryň çipine gerek bolan minerallary gözläp tapmak üçin, ýerleri çöwürüp ugrarlar welin janly jandardan zat galmaz we ýitip gitmegine sezebar ederler.

Eger-de öňünden aýtmalar (prognozlar) garaňkylyk bolsa, robatlaryň çozmagyna päsgel ýa-da olary duzyrmak üçin we biziň siwilizasiýamyzy uzaltmak üçin, Adamzat güýjini birleşdiräýende bolanokmy ?

Ylmyň we tehnikanyň progressini ýatyrmak asla mümkün däldir. Döwlet ony togtatsa, başga güýçli ösýän döwletleriň eline geçeýmegem mümkündir. Şonuň üstünden işleýän ylmy-barlaglara sylag berip, özünüň bakylygy we dünýäsiniň üstünden häkim sürjek aladaly diktator hemişe tapylar.

Ýöne e-robatly adamlaryň üstünde kontrol etmek synaşygyň mümkünçilikleri bolara ?

Geliň onda adam sypatly maýmynlara adamlary control etmekde olara hukuk bereli. Adamyň akyly bilen, ugrytapyjylygy bilen hemişede ýeňiji bolup galar. E-beýneli robot barlyklar bizi şeýtmeklikde hiç-hilek esasa müňkürlük etmek şek şübhe ýokdyr. Beýik Paýhasly ýaradanyň döreden biologik basgançak rolyny ýerine ýetirip Adamzat ýerdäki wekilçiligini tamamlar. Bizi köşeşderýän pikir şeýle bolmaly ýagny, biz Galaktikada ýeke-täk we belkem älem jahanda elektron swilizasiýany dörediler we olaryň, ýagny E-barlyklaryň, Ýeriň çäginden çykyp gitmek we geljekdäki kosmiki kataklizimlerde bize görä olaryň örän uly mümkinçilikleri bardyr diýen umyt bardyr.

Terjime eden Şasöýin Ýasawi