Kassa amallary
Bugalter hasaba alsynyn hasaplarynyn meyilnamalary bugalter hasaba alsynyn sintetik hasaplarynyn ulgamlasdyrylan sanawydyr.
Bugalter hasaba alsynyn hasaplarynyn meyilnamalarynda baplar,bolumceler, bolumler, birinji tertibin hasaby, ikinji tertibin hasaby, analitik hasaplaryn sahsy hasaplary diyen gurluslar Kabul edilendir.
Ahli hasaplar bolumlerde duryan baplara bolunyar:
1.Balans hasaby.
2.Balansdan dasary hasaplar.
Hasaplaryn meyilnamasy birinji we ikinji tertibin hasaplaryndan duryar. Birinji tertibin hasaplarynyn iki belgisi bardyr. Ikinji tertibin hasaplarynyn bas belgisi bolup, birinji tertibin hasabynyn yzyna uc belgili sany gosmak yoly bilen birinji tertibin hasaplaryndan emele getirilyar. Sonun ucin belginin ady birinji tertibin hasabynyn gorkezilmegini goz onune tutyar. Mysal ucin, 760 “Turkmenistanyn prezidenti bolan sahsy adamlaryn bir yyla cenli mohletli goyumlary” we ikinji tertibin hasabynyn esasynda onun aydynlasdyrylmasy we jikme-jiklesdirilmegi 761 “Turkmenistanyn prezidenti bolan sahsy adamlaryn bir yyldan kop mohletli goyumlary”.
Hasabat, esasan, ikinji tertibin hasabynyn esasynda duzulyar.
Hasaplaryn meyilnamasynyn ahli balans hasaplary passiw we aktiw hasaplara bolunyar. Passiw hasaplarda hususy we cekilen serisdeler, aktiw hasaplarda olaryn yerlesdirilisi hasaba alynyar.
Hasaplaryn meyilnamasy yeke-tak kadalara we yorelgelere esaslanyar, olar halkara kadalara mumkin boldugyca yakynlasdyrylandyr:
-isin uznuksizligi;
-bugalter hasaba alsynyn kadalrynyn uytgewsizligi;
-seresaplylyk;
-amallaryn oz wagtynda gorkezilmegi;
-aktiwlerin we passiwlerin ayratyn gorkezilmegi;
-giryan balansyn yzygiderligi;
-mazmunyn gornusden ileri tutulmagy;
-acyklyk;
Karz guramalarynyn hasaplarynyn meyilnamasy duzulende bank isinin ayratynlygyny gorkezyan binyatlyk yorelgelerin birnacesi ulanylyar.
Turkmenistanyn banklarynda bugalter hasaplarynyn hasaplarynyn meyilnamasy “Turkmenistanyn Merkezi banky hakynda”, “Tajircilik banklary we bank isi hakynda” we “Bugalter hasaby hakynda” Turkmenistanyn kanunlarynyn, banklarda bugalter hasabynyn halkara olcegini peydalanmak bilen maliya statistikasy boyunca halkara guramalarynyn talaplarynynesasynda islenilip tayyarlanyldy. Ol banklaryn hojalyk amallarynyn hasaba almagyn bitewi usulyyet esasy hakynda gozukdirijidir.
Hasaplar ykdysady taydanbirmenzes alamatlar, likwidililik we mohletlilik boyunca yedi topara bolunyar. Hasaba alynyan obyektlerin ykdysady ayratynlyklary bolumler boyunca hasaplara toparlara bolunmeginin esasy bolup duryar. Her bolumde emlagin, borcnamalaryn we hojalyk amallarynyn birmenzes asakdaky gornusleri gorkezilyar.
1.maya we gaznalar.
2.pul serisdeleri we gymmatly metallar.
3.bankara amallar.
4.musderiler bilen amallar.
5.gymmatly kagyzlar bilen amallar.
6.serisdeler we emlakler.
7.isin netijeleri.
Ikinji tertibin ahli balans hasaplary dine aktiw hokmunde ya-da dine passiw hokmunde kesgitlenyar.
Debet we kredit galyndylary(saldo) yuze cykyp biljek amallary gorkezmek ucin jubut hasaplar girizilyar. Acyk jubut hasabyn dine bir sahsy hasabynda, aktiwde we passiwin galyndynyn bolmagyna yol berilyar. Hasabyn hasiyetine layyk bolmadyk galyndy yuze cykanda bugalterlik duzedis gecirmeleri gecirilmelidir, olar gecirilen amalyn hasiyetini gorkezmelidir.
Bankyn kassasynda berlen nagt pullaryn mocberi hasaba alysda asakdaky gecirmeler bilen gorkezilyar:
1.Byujet edaralary ucin:
Dt-571 “Yerli byujetin serisdeleri”.
Kt-011 “Tajircilik bankalrynyn amallaryny geciryan kassalary”gecirilen pul serisdelerin mocberinde.
2.Telekeciler ucin:
Dt- 694 “Edara gornusindaki taraplary doretmeyan yekebara telekecilerin hasaplary.
Kt- 011 “Tajircilik banklarynyn amallarynyn gecirilyan kassalary”- gecirilen pul serisdelerinin mocberinde.
Kassa hyzmaty guralanda musderinin birwagtda pul cekini bermegi we nagt pul gecirmek barada bildiris bermegi bilen bagly amallaryn gecirilmegine yol berilmeli daldir.
Ÿazan: Serdar Orazow Halkara ynsanperwer ylymlary we ösüş uniwersiteti.