Hindistana deňiz ỳolunyň açylmagy

Hindistana deňiz ỳolunyň açylmagy — XIV asyryň başlarynda Portugaliỳanyň kordy gämi gurluşygyna aỳratyn üns berip güỳçli harby flot döredỳär. Beỳik geografiki açyşlalyň gutulgysyz, iň bir derwaỳyş sebäpleriniň biri hen Hindistana we Hytaỳa täze deňiz ỳolunyň açylmagy bolupdyr. Bu ỳurtlar bilen söwda gatnaşygy Mogol (inperiỳasynyň) döwletiniň dargamagy netijesinde gaty çylşyrymlaşypdyr. Ol ỳerlerde araplaryň hökümdarlygy güỳçli bolandan soň, harytlar gymmat baha daşlar, zatlar, dürli tagamlaryň bu ỳurtlara getirilmegi kemelip başlapdyr. Şonuň üçin hem Günbatar Ýewropa deňizde ỳüzüjileriniň maksady esasan araplara duşman, öžleri üçin bähbitli ỳollary tapmaga ymtylypdyrlar.

Portugal koroly häkimiỳetini güỳçlendirmek maksady bilen köp çäreleri görỳär. Paỳtagty Lissabony açyk port şäheri diỳip yglan edỳär we dünỳäniň uly şäherleriniň birine öwürmek isleỳär.

Rim papasynyň kömegi bilen Portugallar Aziỳa we Afrika materiginde, Ispanlar Amerikanda agalygyny ỳöretmegi isleỳär.

Portugallar täze ekspedisiỳalary gutardylar. 1497-nji ỳylyň tomsunda Lissabondan Wasko da Gammanyň deňiz ekspedisiỳasy çykyp deňiz ỳoly bilen Hindistana ugraỳär. Ýaşyl Burun adalarynyň deňine ỳetenden soň ỳoluny ỳitirip, azaşỳarlar Braziliỳanyň kenar ỳakalaryndan ỳüzüp geçỳär.

Emma hiç hili ugur tapman soň ugruny gündogara üỳtgedỳär. Şeỳlelikde Wasko da Gamma Afrika kontingentiniň günorta-günbatar kenaryny ỳuzüp geçip Mozambige barỳar we Mozambil soltanyndan Hindistana gidilỳän ỳoly görkezmegi haỳyş edỳär. Olar kömek etmeklige derek ters ỳoly salgy berỳär. Malindi şäherinde ökde kürekçi Ahmet ibn Mizid diỳen araby özüne yrỳarlar. 1498 ỳylyň Magtymguly aỳynyň 20-de Wasko da Gammany 10 aỳky ỳüzüşden soň Kalỳkut şäherine getirỳär. Ýerli soltanlardan (rajalardan) hoşomaỳ ysly zatlary alyp yzyna ugraỳar. 1499 ỳylyň Gorkut aỳynyň 2 gämisini, ỳüzüşe ugranlaryň ỳarysyny ỳitirip Lissabona dolanyp gelỳär. Portugallar her ỳylda 20 golaỳ gämini atyjy ỳaraglar, adamlar bilen dolduryp alyp gidỳärler. Hindi ummanyndan arap söwdagärlerini gysyp çykaryp deňiz söwdasyny öz eline alỳarlar. Portugallar Hindistanyň özünde uly ỳerleri basyp alyp bilen bolmasada deňiz kenaryndaky berkitmeleri eỳeläpdi.

Ýöne Ýewropalylar hem bu ỳerlere aralaşdylar. Magellanyň bütin dünỳä syỳahaty Wespuçiniň çaklamasynyň dogrudygyny äşgär etdi.

Magellan Portugal dworỳan maşgalasyndan gelip çykan. Ol ỳaşlygyndan patyşa gullygynda bolup, köp deňiz barlaglaryna gatnaşypdyr. Ol birnäçe gezek Malakka adalaryna barlag geçirỳär we ony Günorta Amerika golaỳ diỳip çak edỳär. Ol täze açylan kontinentiň uzaklygyny takyk bilmänden soň, günbatara tarapa ỳüzüşi dowam edip bolar diỳip çaklaỳar. Ýöne şol wagt Panama geçelgesinden Günbatarrakda Yuwaş okeanyň bardygyny biliỳardiler.

1505-1514 ỳyllarda Portugallaryň Hindistan we Malakka ỳüzüşlerine (operasiỳalaryna) gatnaşyp, ỳurdyna gelip patyşadan ỳokary wezipe soraỳar, emma onuň islegi kanagatlandyrmaỳarlar. Şonuň üçin Ispaniỳa gidỳar we portugal astronomy Raỳ Faleỳro bilen tanyşỳar. Magellan geografiki uzaklylyklaryň takyk ölçeginiň usulyny tapandygyny aỳdỳar.

Ispan hökümeti entek täze açylan ỳerlerden girdeji almansoň Magellanyň barlagyna gyzyklanma bilen garamaỳar. Magellan ispan patyşasy bilen baglaşan şertnamasyna laỳyklykda Amerikanyň Günorta nokadyna çenli ỳetmelidi.