Eýranda Mongol çozuşlary

Mongollar öz basyp alan ýaerlerinde birnäçe döwlet döredilipdir. Çingiz han ol ýerleri ogullaryna paýlap biripdir. Bu ägir uly territoriýanyň d.g. iň uly ogly Juçy hana beripdir. Türkmenistan tä Amyderýa çenli bolan aralygy çagataýa beripdir.

Ugedeýe bolsa Mongoliýanyň günbatar bölegini, iň kiçi ogly Tuliý han bolsa atasynyň ýanynda bolupdyr. Çingiz han 1227-nji ýylda ölenden soň onuň ummasyz giň teriroriýasyny mangol şazadalary edara edip bölmän ýer ruhanylara, baý täjirlere daýanypdyrlar. Olar şol adamlaryň eline ýörite salgyt ýydnamak üçin “paýza” diýýiläň nyfany berip olary ö basyp alan ýerlerindäki belli şäherlere Harasana, Horezime, Azarbajana, Kermana, Farsa, Yraga häkim belläp ýurdy edara edepdirler. Çagataý bilen Ugideý ölenden soň Çingizitler neberesinde iň ýoşuluşy Baty han bolupdyr.. ol 1235-1241-njy ýykllarda günbatara ýöriş edip “Altyn orda” atly beýik mangol döwletini döredýär. Şu döwletlerde Çingiz hanyň “Altyn urugy” hasaplanýär dört şahasynyň arasynda garşylyk ýitileşdipdir. Tuliý hanyň dul galan aýaly we ogly Müňke han Baty hana daýabyp gurlutaý çagaryp beýik han wezipesono alypdyr. Muňä gahary gelen çagataý we Ugedeýiň nesilleri köşükde dildünlişik edýär, ýöne mün üşti açylyp, olar öldürilipdir. Müňki hanyň agasy Baty hanyň arkasyndan han saýlamany üçin, Juçynyň nesillerine golýändypdyr. 1251-nji ýylda bolup geçen gurlutaýyň karary bilen Berke karary bilen Müňke hanyň agasy Hulagy han Eýrany basyp almaga ugraýar. Baty han bilen Berke han Kaspi deňizinden demirgazyk we günbatarda hereket edip, Bagdat halyfatyny ýok edip, hulagitlero (Ylhanylaryň) döwletini emele getirýär. Bu döwlet bütin Eýranyň territoriýasyny öz içine alypdyr.