Aleksandr Sergeýewiç Puşkin
Aleksandr Sergeýewiç Puşkin 1799-njy ýylyň 6-njy iýunynda Moskwada eneden dogulýar. Ol çagalykda maşgalasynda terbiýelenýär, soňra 1811-1817-nji ýyllarda Sarskoýeselo liseyinde okaýar. Şol döwürde ol 130 goşgy ýazýar.
Şahyr özüniň goşgularyny ilkinji gezek 1814-nji ýylda «Ýewropanyň habarlary» žurnalynda çap etdirýär. 1820-nji ýylda bolsa «Ruslan we Lýudmila» poemasyny ýazýar. Bu poema şahyra meşhurlyk getirýär. Şondan soň ol iň tanymal şahyr hökmünde görülýär. Puşkin Russiýanyň günorta etraplaryna aýlanýar. Onuň Kawkazda,puskin Kişinýewde, Odessada, Krymda bolmagy döredijiliginiň gülläp ösyän döwrüne gabat gelýär. Ol şonda 100-e golaý goşgy, dört poema, «Ýewgeniý Onegin» poema-romanynyň birinji we ikinji baplaryny ýazyar. Soňra 1824-nji ýylda ene-atasynyň Pskowdaky mülküne gelýär. Ol ýer häzir Mihaýlowsk diýlip tanalýar. Bu ýerde-de ol özüniň 100-e golaý eserini döredýär. 1826-njy ýylda Moskwa dolanyp gelensoň, onuň galamynyň astyndan çykan eserler okyjylary aňk etmegini dowam edýär. Puşkiniň 1830-njy ýyldan soňky döredijiliginde kyssa eserleri agdyklyk edýär. Şahyr 1837-nji ýylda duelde aradan çykýar. Puşkiniň miras goýup giden eserleriniň tas hemmesi diýen ýaly ene dilimize terjime edilip, dürli ýyllarda çap bolup çykdy.
Döredijilik işine başlamagy
[düzet | çeşmäni düzet]Puşkin on iki ýaşyndaka, aristokratik maşgalanyň çagalaryny taýýarlamak üçin Tsarskoý Seloda (Tsarskoe Selo) rus şasy Aleksandr I tarapyndan açylan mekdebe ýazyldy we mekdebiň beýleki okuwçylary ýaly, Sankt-a ýazyldy. Ol gitmäge rugsatsyz daşarky dünýäden üzňe bilim aldy.Şahyr ussatlygy bilen dostlarynyň arasynda tapawutlanýar. Ilkinji goşgusy "Şahyr dostuna" (1814) Nikolaý Karamziniň "Awrupa Habercisi" journalurnalynda çap edildi. Puşkiniň orta mekdep ýyllarynda ýazan goşgularynda realizm tendensiýasy aýdyň görünýär. Gawrila Derjawiniň şol döwürde poeziýasynda ulanylmaýan gödek we tötänleýin sözleri ulanyp, goşgulary bilen ünsüni özüne çekmegi başardy.Häzirki wagtda meşhur şahyr hasaplanýan Puşkin 1817-nji ýylda Çar obasynyň orta mekdebinde okuwyny tamamlap, Daşary işler ministrliginde işlemek üçin Peterburga gitdi. Bu aralykda, köpüsi gadagan edilen libertarian goşgulary we satiralary häzirki wagtda halk arasynda ýaýrady. Rus edebiýatynda ilkinji gezek poeziýa halkyň göwnünden turdy.
Kynçylyk çeken ýyllary
[düzet | çeşmäni düzet]Kawkazdan gaýdyp gelen Puşkin Russiýada harby dolandyryşa garşylygy sebäpli dört ýyllap paýtagta girmegi gadagan etdi we maşgala eýeçiligindäki Mihailowskoý obasynda ýaşamaga mejbur boldy. Ogluny gözegçilik astynda saklamak üçin hökümet tarapyndan bellenen kakasy hem öz borjuny ýerine ýetirdi.24 ýaşly Puşkin sürgün döwründe ýedi ýyldan soň tamamlan Yevewgeniý Onegin romanyny ýazyp başlady. Syganlar sürgündäki bu ýyllarynda Pygamber we Boris Godunow atly möhüm eserlerini hem ýazypdyrlar. Şol ýyllarda ol öz ýurdunda dowam edýän azatlyk ugrundaky göreşden başga-da, Gresiýanyň gozgalaňyny we Ispaniýada we Italiýada absolýutizme garşy hereketleri ýakyndan yzarlady. 1820-1824-nji ýyllar aralygyndaky sürgünlik döwründen soň rus şasy Nikolaý I tarapyndan Moskwa çagyrylan ýaş şahyryň ruçkasyndan çykan zatlaryň hemmesi indi patyşanyň senzurasyndan geçer. Polisiýanyň reýdleri we söýgi işleri Puşkiniň durmuşynyň aýrylmaz bölegidi.
Öylenmegi
[düzet | çeşmäni düzet]Puşkin ýokary derejeli we pensiýa çykan wezipeli adamyň gyzy Natalýa Gonçarowa top bilen duşuşdy we bu ýaş gyza aşyk boldy. Puşkin Natalýa teklip etdi; Natalýa şahyryň nikalaşmak teklibine näbelli wagtda jogap bermek üçin jogapsyz galdy. Puşkin bu ýagdaýa gaty umyt edip, Moskwadan gitmek isledi. Şonuň üçin 1829-njy ýylda synçy hökmünde rus goşunyna goşuldy we Osman sebitine geldi. Puşkiniň Erzurumdan alan ylhamynyň yzlaryny Puşkiniň başga-da köp eserinde tapyp bolýar, soň bolsa ýazan "Erzuruma syýahat" atly eserinde syýahat eden täsirlerini beýan edýär.
Moskwa gaýdyp gelen Puşkin Natalýa teklibini gaýtalady. Uzak çekeleşiklerden soň, Natalýanyň maşgalasyny-da yrmagy başardy we netijede olar durmuşa çykdylar. Bu nikany islemeýän Natalýa bu ýagdaýa biperwaý galdy. Natalýanyň bu negatiw garaýşy, gatnaşyklary gutarýança şeýle dowam etdi.Puşkiniň aýaly Natalýa Gonçarowa Puşkin tükeniksiz derňewler we gadaganlyklar sebäpli biynjalyk bolsa-da, ýazmagyny dowam etdirdi. Yevgeni Onegin Don Huan, Gyrgynçylykdaky banket ýaly aýat tragediýalaryny we Dubrowski we Spades şa zenany ýaly möhüm eserleri ýazdy. Gogol bilen dostlugy hem bu döwre gabat gelýär. Puşkiniň Gogola meşhur “Öli ruhlar” romanyny ýazmak pikiri berendigi aýdylýar.
Ölümi
[düzet | çeşmäni düzet]Bu döwürde durmuşyna Jorj Çarlz d'Anth atly bir adam girdi. Puşkin özüne ýazylan birnäçe gol çekilmedik hatlaryň üsti bilen d'Anthès atly bu fransuzyň aýaly Natalýa Puşkin bilen duşuşýandygyny bildi. 1837-nji ýylda d'Anth-i duele çagyrdy. 1837-nji ýylyň 27-nji ýanwarynda Sankt-Peterburgyň golaýyndaky Gara Dere burçunda duel geçirmek kararyna gelindi. Puşkiniň şaýady dosty Danzasdy. Duelde ulanjak ýaragyny satyn almak üçin kümüşini satandygy öňe sürülýär.Duşuşykda Puşkiniň egninden şikes alan D'Anth, Puşkiniň garnyna şikes ýetmegi başardy. Iki gün rahatlyk bilen ölýän Puşkin fewral aýynda bir gün öýlän aradan çykdy.Şahyryň ölümi baradaky habary eşidip, adamlar Yevewgeniý Oneginiň soňky neşirini tükedip, öýüniň öňünde ýygnandylar. Şahyryň ölüminden başlanan tolgunyşyklar hökümete garşy gozgalaň derejesine ýetdi. Polisiýa wakalaryň gözegçilikden çykyp biljekdiginden gorkup, bir gije şahyryň tabytyny gizlinlikde ýygnap, Mihaýlowskaýa obasyna eltdi we jaýlady.Gogolyň "Puşkin adatdan daşary waka" hakda. we Dostoýewskiniň has mistiki usuly: "Puşkin geljegi bize habar berýän keramatly adamdy." Puşkin, häzirki rus edebiýatynyň döremegine iň uly goşant goşan edebiýatşynas hasaplanýar. Puşkin rus edebiýatynda "realizm hereketini" Günbatar nusgawy edebiýatyny we rus halk ruhuny sintez edip başlapdy.Puşkin we Georges d'Anth DuelAleksandr Puşkiniň duel güni iň soňky duralgasy Sankt-Peterburg Newski prospektindäki Möjek konditer önümi (häzirki Litteraturnia kafesi). Bu kafede Puşkiniň mum heýkeli bar.