Tom we Jerri sahypasynyň çeşmesini gör

{{Infobox film
| image          = Tom és Jerry.png
| director       = [[William Hanna]] (1940–58)<br>[[Joseph Barbera]] (1940–58)<br>[[Gene Deitch]] (1961–62)<br>[[Chuck Jones]] (1963–67)
| writer         = [[William Hanna]] (1940–58)<br>[[Joseph Barbera]] (1940–58)<br>[[Gene Deitch]] (1961–62)
| starring       = Harry E. Lang<br>[[William Hanna]]<br>Red Coffee<br>Lillian Randolph<br>Billy Bletcher<br>Paul Frees<br>Daws Butler<br>[[Gene Deitch]]<br>Allen Swift<br>[[Mel Blanc]]<br>[[June Foray]]<br>[[Chuck Jones]]<br>Dick Nelson
| producer       = Rudolf Ising (1940)<br>Fred Quimby (1940–55)<br>William Hanna (1955–58)<br>Joseph Barbera (1955–58)<br>William L. Snyder (1961–62)<br>Chuck Jones (1963–67)<br>Walter Bien (1963–65)<br>Les Goldman (1963–67)<br>Earl Jonas (1965–67)
| runtime        = 6–10 minut
| distributor    = Metro-Goldwyn-Mayer (–1986)<br/>Turner Entertainment (1986–1996)<br/>Warner Bros. (häzirki gün)
| released       = 1940–1967
}}
'''''Tom we Jerri''''' ({{Lang-en|Tom and Jerry}}) – Amerikan animasiýa gysga kino serialy we mediýaniň franşizasy. Karikatura ilkinji gezek 1940-njy ýylda [[William Hanna]] we [[Joseph Barbera]] tarapyndan döredilip, Metro-Goldwyn-Mayer üçin çykarylan 161 sany gysga kinoden ybaratdy. Ilkinji 114 sanysy 1940-1958-nji ýyllarda Hanna we Barbera tarapyndan öndürildi.<ref>{{Cite web|url=http://www.radiotimes.com/news/2015-02-17/tom-and-jerrys-75th-anniversary-proves-cat-and-mouse-games-never-get-old/|title=Tom and Jerry's 75th anniversary proves cat and mouse games never get old|last=Jones|first=Paul|date=17 February 2015|website=Radio Times|access-date=10 February 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20150718191510/http://www.radiotimes.com/news/2015-02-17/tom-and-jerrys-75th-anniversary-proves-cat-and-mouse-games-never-get-old/|archive-date=18 July 2015}}</ref> 1960-njy ýyllarda galan şortuklary Gene Deitch we Chuck Jones öndürdiler. XXI asyrda ýene-de üç sany şortaý goýberildi, jemi 164 şortboldy.

Bu serialda iki titully karikatura gahrymany – pişik (Tom) bilen syçanyň (Jerri) arasyndaky bäsdeşlige üns berilýär. Köp şortuklarda Tom bilen Jerri ikisi-de biri-birine garşy çykýarlar, yzygiderli heläkçilige sebäp bolýarlar. Emma käbir ýagdaýlarda olar biri-biri bilen birleşip, umumy maksada ýetmek üçin tagalla edip bilerler.

Bu seriýal franşisdirildi. 1992-nji ýyldan bäri 14 sany kinofilm, şol sanda 2021-nji ýylda janlandyrylan hereket/animasiýa hybrid filmi çekildi. Şeýle hem 5 telegepleşik, şol sanda The ''Tom & Jerry Show'' (1975), ''The Tom & Jerry Comedy Show'' (1980–1982), ''Tom & Jerry Kids'' (1990—1993), ''Tom & Jerry Tales'' (2006–2008), we ''The Tom & Jerry Show'' (2014–2021) telegepleşikleri ni döredipdirler.

== Taryhy ==
“Tom we Jerri”, XIX asyrda [[London]]<nowiki>da</nowiki>, spirtli içgileri içmäge, humar oýnamak we bidüzgünçilikli ýaş ýigitlere mahsus jümle bolupdyr.<ref>{{cite book|title=Oxford English Dictionary|edition=2|year=1989|chapter=Tom and Jerry}}</ref>

=== Hanna-Barbera eýýamy (1940—1958) ===
1937-nji ýylyň awgustynda animator we hekaýaçy [[Joseph Barbera]] şol wagt Holliwudyň iň uly studiýasy bolan MGM-de işläp başlaýar.<ref name=Czar>[https://newspapers.com/image/147698685/ Cartoon czars]</ref><ref name=CST93/> MGM-de ýoldaşy Louis B. Mayer öňki karikatura serialy bilen üstünlik gazanmansoň, suratkeşleri käbir täze karikatura gahrymanlaryny işläp taýýarlamaga höweslendirip, animasiýa bölümini güýçlendirmek isledi. Muny eşidip, Barbera beýleki Ising bölümi animatory we direktory [[William Hanna]] bilen birleşip, täze pikirleri orta atypdyr. Bu iki “hemişe biri-birine gapma-garşy gelýän deň gahrymanlar” ideýasyny öz içine alýardy.<ref name=CST93/> Olar pişik we syçan üstünde ornaşmazyndan öň, tilki we it barada ir pikir edýärdi. Bu är-aýal öz pikirlerini şol wagtky gysga kino bölüminiň başlygy prodýuser Fred Quimby bilen ara alyp maslahatlaşdylar. Ol bu bilen gyzyklanmasa-da, olara bir karikatura gysga çykarmak üçin ýaşyl ýagtylyk berdi.<ref name=CST93/>

Ilkinji gysgajyk ''Puss Gets the Boot'' atly filmde Jasper atly pişik we ady agzalmaýan syçanjyk,<ref name=TO91>{{cite news|url=https://newspapers.com/image/258064434/|title=Low-Down – More than 20 things you'll need to know about... Tom & Jerry|page=79|newspaper=The Observer|date=22 September 1991|via=[[Newspapers.com]]|url-access=subscription |access-date=20 January 2019}}</ref> prodýuserlikden öň Jinx atly, şeýle hem “Mammy Two Shoes” atly afrikan-amerikan öý işgäri çykyş edipdir. Leonard Maltin ony “örän täze we üýtgeşik [...] bu bolsa MGM karikatura öndürilişiniň ugruny üýtgetmekdi” we şarpyk gaglary bilen komik pişik we syçan yzarlamalarynyň üstünlikli ''Tom we Jerri'' formulasyny döretdi.<ref name=CST93>{{cite web|title=Tom and Jerry make their big screen comeback|url=https://newspapers.com/clip/27364718/tom_and_jerry_1993/|date=8 August 1993}}</ref> Ol 1940-njy ýylyň 10-njy fewralynda çykaryldy. Managementolbaşçylar tarapyndan mundan beýläk öndürmezligi maslahat beren Hanna we Barbera beýleki multfilmlere ünsi jemledi.<ref name=CST93/>

Soňra Teksasdaky telekeçi Bessa Short MGM-e hat ýollap, köp pişik we syçan şortuklarynyň öndüriljekdigini sorady.<ref name=Czar/> Bu bolsa müdirligi seriýallary tabşyrmaga ynandyrmaga kömek etdi. Iki karakteriň hem adyny tutmak üçin geçirilen studio bäsleşiginde animator John Carr ýeňiş gazandy. Carr pişigiň “Tom” we syçanjygyň “Jerri” atlaryny teklip etdi. Carr 50 dollara barabar bolan birinji derejeli baýraga mynasyp boldy.<ref>Barbera, Joseph (1994). ''[[iarchive:mylifeintoonsfro00barb|My Life in "Toons": From Flatbush to Bedrock in Under a Century]]''. Turner Publishing. ISBN 978-1-57036-042-8. Page 76.</ref> Bu atlaryň 1932-nji ýylda Meşhur Roždestwo baýramçylygynda kokteýldan alan Damon Runyonyň hekaýasyndan gelip çykandygy öňe sürülse-de, subut edilmedi. Bu hekaýa ahyrsoňy Londoner jümlesinden gelip çykdy. ''Puss Gets the Boot'' örän üstünlikli boldy. Ol 1941-nji ýylda Isingiň sanawyny düzýän we Hanna bilen Barberany aýyrýan kreditlere garamazdan Oscar akademiýasynyň baýragyna mynasyp boldy.<ref>Beck, Jerry; Maltin, Leonard (1987). ''Of Mice and Magic: A History of American Animated Cartoons, Revised and Updated Edition''. Plume. ISBN 978-0-452-25993-5. Page 287.</ref>

MGM Hanna we Barberanyň dowam etmegi üçin ýaşyl-ýagtysyny berenden soňra studio ikinji ''Tom we Jerri'' atly karikaturada, ''The Midnight Snack'' (1941) atly serialda prodýuserlige girişýär. Bu är-aýal käriniň geljekki on bäş ýylynda serialyň üstünde işlemegini dowam eder.<ref>Beck, Jerry; Maltin, Leonard (1987). ''Of Mice and Magic: A History of American Animated Cartoons, Revised and Updated Edition''. Plume. ISBN 978-0-452-25993-5. Page 289.</ref>

1950-nji ýyllarda telewizoryň güýçlenmegi MGM animasiýa studiosyna kynçylyk döredýär. Bu bolsa teatr barlaglaryndan alnan girdejiniň peselmegi sebäpli ''Tom we Jerri'' karikaturalarynyň býujet gysgaldylmagyna sebäp boldy. Muňa garşy göreşmek üçin MGM indiki şortlaryň hemmesini 1954-nji ýylyň noýabr aýynda başlanan giň ekranly “CinemaScope” görnüşinde öndürmegi buýurdy. Bu proses 1954-nji ýylyň noýabr aýynda başlandy. Emma studioda köne karikaturalaryň täzeden çykarylmagynyň täze karikaturalar ýaly köp gazanç edýändigi anyklandy. Şeýlelik bilen, ''Tom we Jerri''niň we soňra bolsa animasiýa studiýasyniň önümçiligini togtatmak barada karar, 1957-nji ýylyň 15-nji maýynda kabul edildi.<ref name=Czar /> Hanna we Barbera tarapyndan öndürilen iň soňky multfilm 1958-nji ýylyň 1-nji awgustynda çykdy.<ref name=TO91 /> Jübütler gitmek kararyna geldiler, we ''Flintstones'', ''Yogi Bear'', ''Jetsons'' we ''Scooby-Doo'' ýaly meşhur animasion teleseriallary öndürmäge dowam eden “Hanna-Barbera Productions” önümçilik kompaniýasyna ünsi jemledi.<ref name=TO91/>

=== Gene Deitch we Chuck Jones eýýamlary (1960-njy ýyllarda) ===
1961-nji ýylda MGM Tom we Jerri franşizasyny täzeden janlandyrdy we Çehoslowakiýanyň Pragasynda 13 Tom we Jerri şortiklerini öndürmek üçin Ýewropa animasiýa studiýasy Rembrandt Films bilen şertnama baglaşdy.<ref name=Rembrandt>[http://www.rembrandtfilms.com/buyraretom-jerry.html “Rare Tom & Jerry Cell”]. Rembrandt Films.</ref><ref name="McFarland">P. Lehman, Christopher (2007). "The Cartoons of 1961–1962". ''American Animated Cartoons of the Vietnam Era: A Study of Social Commentary in Films and Television Programs, 1961–1973''. McFarland & Company. pp. 23–24. ISBN 978-0-7864-2818-2.</ref> Hemmesini Gene Deitch we William L. Snyder öndürdi.<ref name=Rembrandt /><ref name=McFarland /> 13 şortik gutaransoň, önümçilik bölüminiň başlygy Joe Vogel MGM-den işden aýryldy. Vogel Deitchiň we toparynyň işini makullady, ýöne MGM Vogel gideninden soň şertnamasyny uzaltmazlyk kararyna geldi.<ref>Deitch, Gene (2001). [https://web.archive.org/web/20091226202824/http://genedeitch.awn.com/index.php3?ltype=chapter&chapter=20 “Tom & Jerry: The First Reincarnation”]. Animation World Network.</ref> 1963-nji ýyldan başlap, Chuck Jones we Les Goldman ýene 34 sany Tom we Jerri şortik öndürmäge başladylar, bularyň hemmesi Jonesiň özboluşly stilini göterýärdi.


== Salgylanmalar ==
{{Reflist}}

{{Film-stub}}
[[Kategoriýa:Filmler]]