Gün ulgamy sahypasynyň çeşmesini gör

[[Faýl:Oort cloud Sedna orbit ru.svg|thumb|upright=1.5|Gün ulgamynyň jisimleriniň orbitalary, masştabda (sagadyň diliniň ugruna ýokardan çepden başlap)]]
'''Gün ulgamy''' — merkezdäki [[ýyldyz]] bolan [[Gün (ýyldyz)|Gün]]i we onuň daşyndan aýlanýan ähli tebigy [[Asman jisimleri|asman jisimlerini]] öz içine alýan ulgam. Ol takmynan 4,57 milliard ýyl mundan ozal gaz-tozan buludynyň [[grawitasion kollaps|grawitasion gysylmagy]] arkaly emele gelipdir.

Gün ulgamyndaky jisimleriň massasynyň uly bölegi Günüň özüne degişli bolup durýar; galan bölegi bolsa, tas töwerekleýin diýen ýaly orbitalary bar bolan we tas diýen ýaly tekiz disk görnüşindäki [[ekliptika]] tekizliginiň çäginde ýerleşýän sekiz sany otnositel özbaşdak [[planeta]]dan durýar. Ulgamyň jemi massasy — 1,0014 [[gün massasy|{{math|''M''}}<sub>☉</sub>]] töweregi.

Gün ulgamy [[Akmaýanyň ýoly]] [[galaktika]]synyň düzümine girýär.

== Planetalary we kiçi planetalary deňeşdirýän tablissa ==
Dykyzlykdan, Güne we hemralara bolan aradaşlykdan başga aşakdaky ähli parametrler Ýeriň maglumatlaryna bolan gatnaşyklaryna görä berilýär.

{| class="wikitable" style="text-align:center"
 |-
 !style="width:auto"| [[Planeta]] <br /> ([[kiçi planeta]])
 !style="width:12%"| Diametr, otnositel
 !style="width:12%"| Massa, otnositel
 !style="width:12%"| Orbita radiusy, [[astronomik birlik|a.&nbsp;b.]]
 !style="width:12%"| [[Siderik period|Aýlanyş periody]], ýer ýyly
 !style="width:12%"| [[Gije-gündiz]], otnositel
 !style="width:12%"| Dykyzlyk, {{s|kg/m³}}
 !style="width:12%"| [[Hemra (kosmos)|Hemralar]]
 |-
 | [[Merkuriý]]
 | 0,382
 | 0,06
 | 0,38
 | 0,241
 | 58,6
 | 5427
 | ýok
 |-
 | [[Wenera]]
 | 0,949
 | 0,82
 | 0,72
 | 0,615
 | 243
 | 5243
 | [[Weneranyň hemralary|ýok]]
 |-
 | [[Ýer]]<ref>Absolýut bahalar ''[[Ýer]]'' makalasynda getirilýär.</ref>
 | 1,0
 | 1,0
 | 1,0
 | 1,0
 | 1,0
 | 5515
 | [[Aý|1]]
 |-
 | [[Mars]]
 | 0,53
 | 0,11
 | 1,52
 | 1,88
 | 1,03
 | 3933
 | [[Marsyň hemralary|2]]
 |-style="background:#CCCCFF"
 | [[Serera]]
 | 0,074
 | 0,000013
 | 2,76
 | 4,6
 | 0,46
 | ~2000
 | ýok
 |-
 | [[Ýupiter]]
 | 11,2
 | 318
 | 5,20
 | 11,86
 | 0,414
 | 1326
 | [[Ýupiteriň hemralary|67]]
 |-
 | [[Saturn]]
 | 9,41
 | 95
 | 9,54
 | 29,46
 | 0,426
 | 687
 | [[Saturnyň hemralary|62]]
 |-
 | [[Uran (planeta)|Uran]]
 | 3,98
 | 14,6
 | 19,22
 | 84,01
 | 0,718
 | 1270
 | [[Uranyň hemralary|27]]
 |-
 | [[Neptun]]
 | 3,81
 | 17,2
 | 30,06
 | 164,79
 | 0,671
 | 1638
 | [[Neptunyň hemralary|14]]
 |-style="background:#CCCCFF"
 | [[Pluton]]
 | 0,098
 | 0,0017
 | 39,2
 | 248,09
 | 6,3
 | 2203
 | [[Plutonyň hemralary|5]]
 |-style="background:#CCCCFF"
 | [[Haumea]]
 | 0,032
 | 0,00066
 | 42,1
 | 281,1
 | 0,03
 | ~1900
 | [[Haumeanyň hemralary|2]]
 |-style="background:#CCCCFF"
 | [[Makemake]]
 | 0,033
 | 0,00065
 | 45,2
 | 306,28
 | 1,9
 | ~1700
 | ýok
 |-style="background:#CCCCFF"
 |[[Erida]]
 | 0,1
 | 0,0019
 | 68,03
 | 561,34
 | 1,1
 | ~2400
 | [[Disnomiýa (hemra)|1]]
 |}
[[Faýl:Planets line.svg|thumb|upright=3|center|
Güne bolan aradaşlyk:
<small>
1) [[Merkuriý]]
2) [[Wenera]]
3) [[Ýer]]
4) [[Mars]]
— [[Asteroidler guşaklygy]] —
5) [[Ýupiter]]
6) [[Saturn]]
7) [[Uran (planeta)|Uran]]
8) [[Neptun]]
— [[Koýperiň guşaklygy]]
</small>
]]

[[Faýl:Solar system scale-2.jpg|thumb|upright=3|center|Planetlaryň we Günüň ölçegleriniň takmynan gatnaşygy. Planetalaryň aradaşlyklar masştaba görä däl. Gün çep tarapda görkezilýär.]]

== Bellikler ==
{{bellikler}}

== Salgylanmalar ==
* [http://space.jpl.nasa.gov NASA-nyň Gün ulgamy simulýatory]
* [http://www.kosmonews.ru/solnechnaya-sistema/439-3d-model-solnechnoy-sistemyi.html Gün ulgaynyň üç ölçegli modeli (Flash)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130703030308/http://www.kosmonews.ru/solnechnaya-sistema/439-3d-model-solnechnoy-sistemyi.html |date=2013-07-03 }}
* [http://www.phrenopolis.com/perspective/solarsystem/ Gün ulgamynyň we Günüň masştably illýustrasiýasy]
* ''Ф. Уипл.'' [http://aahz.ru/sun.php Gün maşgalasy] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130819082240/http://aahz.ru/sun.php |date=2013-08-19 }}
* [http://www.unmonument.ru/mon047.html Gün ulgamynyň Moskwadaky ýadygärligi]
* [http://www.solarsystemscope.com/ Gün ulgamynyň görkezme modeli]

[[Kategoriýa:Planeta ulgamlary]]
[[Kategoriýa:Gün ulgamy| ]]
[[Kategoriýa:Planetologiýa]]

{{Astro-stub}}