Nahiçewan
Karta
 Nahiçewan |
Nahiçewan (azerb. Naxçıvan) — Azerbaýjan Respublikasyndaky şäher, şol bir at bilen taryhy sebitiň merkezi, häzirki wagtda Nakhiçewan awtonom respublikasynyň paýtagty. Nahçiwançaý derýasynyň sag kenarynda ýerleşýär.
Taryhy[düzet | çeşmäni düzet]
Irki asyrlar[düzet | çeşmäni düzet]
Iň gadymy toponimleriň biri bolan "Nakhivan" toponiminiň dürli etimologiki düşündirişleri bar. Miladydan öňki 1539-njy ýylda gurlandygy aýdylýar. Şäheriň iň irki ýazgylary taryhçy Josephozef Flawiýusa (miladydan öňki I asyr) we grek geografy Klawdiý Ptolemeýe (miladydan öňki 2-nji asyr) degişlidir.
Ptolemeýiň "Geografiýasy"da Nahiçewan şäheriniň ady ilkinji gezek "Naksuana" (grekçe Ναξουὰνα, Iňlisçe Naksuana) hökmünde hasaba alyndy we şäheriň geografiki ýagdaýy görkezildi.
Nahçiwanyň çäginde geçirilen arheologiki gözlegler şäheriň örän gadymy taryhynyň bardygyna şübhe döretmedi. Miladydan öňki IX-VI asyrlarda Nakhivan gadymy Manna, Işkuz we Media döwletleriniň bir bölegi bolupdyr. I asyrdan başlap, Nakhiwan şäheri Kawkaz Albaniýasynyň bir bölegidi.
Orta asyrlar[düzet | çeşmäni düzet]
654-nji ýylda Halyf Osman ibn Affanyň (644-656) döwründe araplar tarapyndan Nakhiwan ýesir alyndy. 9-njy asyryň ahyryndan Nahçiwan Saji döwletiniň bir bölegi bolup, X asyryň 30-njy ýyllaryna çenli öz dolandyryşynda galdy. Seljuk soltany Alp Arslan (1063-1072) hem Nakhiwany basyp aldy we şol ýerde ýaşaýyş jaýy gurdy. Nakhivan şäheri XII asyryň 30-njy ýyllaryndan 70-nji ýyllaryň ortalaryna çenli Azerbaýjan Atabek welaýatynyň paýtagtydy. 1221-nji ýylda Nakhiwan şäheri mongollar tarapyndan weýran edildi, ilaty talandy we talandy. XIII asyryň 30-njy ýyllarynda Nakhivan Altyn Orda hataryna goşuldy. 1257-nji ýylda Hulagu ştatynyň bir bölegine öwrüldi.
1412-nji ýyldan bäri Nahçiwan şäheri, Azerbaýjanda türk gelip çykyşy bolan Karakoýunlu we Agkoýunlu ştatlarynyň biridi. XVI asyrda Nakhivan Safawid döwletiniň bir bölegidi. Nadir Şah (1747) ölenden soň, Kangar taýpasynyň lideri Heýdarkulu Han Nadir Şah Aga Gasany Nakhiwandan kowdy, özüni han diýip yglan etdi we Nakhivan hanlygyny esaslandyrdy. Hanatyň paýtagty Nakhiwan şäheri bolupdyr. 1828-nji ýyldaky Türkmençaý şertnamasyna laýyklykda Nakhivan çar Russiýasyna girizildi.
Häzirki zaman[düzet | çeşmäni düzet]
1920-nji ýylda Nakhivan Azerbaýjan SSR-iň bir bölegi boldy. 1924-nji ýylyň 9-njy fewralynda Nakhivan MSSR-iň paýtagty boldy.
Geografiýa[düzet | çeşmäni düzet]
Şäher, Zangezur zynjyrynyň eteginde, Nahçiwan derýasynyň sag kenarynda, takmynan 1000 metr (3300 fut) belentlikde ýaýrady. Derýalaryň boýundaky tokaý örtüginiň azalmagy sebäpli suw joşmalary we topragyň eroziýasy köpeldi. Netijede, agaç ekmegi höweslendirmek üçin şäherde tokaý döretmek taslamalary amala aşyryldy.
Edebiýat[düzet | çeşmäni düzet]
- Encyclopaedia Iranica (iňl. )
- Blankinship, Khalid Yahya (1994). The End of the Jihad State: The Reign of Hisham Ibn 'Abd al-Malik and the Collapse of the Umayyads. State University of New York Press. (iňl. )
- Hille, Charlotte Mathilde Louise (2010). State Building and Conflict Resolution in the Caucasus. BRILL. (iňl. )
- Lint, Theo van (2018). "Nakhchivan". The Oxford Dictionary of Late Antiquity, ed. Oliver Nicholson. Oxford University Press. (iňl. )
- Rayfield, Donald (2013). Edge of Empires: A History of Georgia. Reaktion Books. (iňl. )
- Thomas, David; Mallett, Alexander; Roggema, Barbara (2010). Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 2 (900–1050). BRILL. (iňl. )
Daşarky baglanyşyklar[düzet | çeşmäni düzet]
- Первая всеобщая перепись населения Российской Империи, 1897 г. т. 71 Эриванская губерния. Н. А. Тройницкий, С.-Петербург, 1904. Скан. (rus. )
- Памятная книжка Эриванской губернии на 1912 год/ под редакцией К. А. Волчанина; издание Эриванского губернского статистического комитета. - Эривань : типография Губернского правления, 1892-1914. 21-24 см. - Редактор В. Е. Васильев.(rus. )
- Официальный сайт(rus. )