Habarlar
Habarlar - häzirki wakalar barada maglumat. Bu köp dürli habar beriş serişdeleriniň üsti bilen üpjün edilip bilner: söz, çap, poçta ulgamlary, ýaýlym, elektron aragatnaşyk ýa-da wakalara synçylaryň we şaýatlaryň görkezmeleri arkaly. Habarlary ýumşak metbugatdan tapawutlandyrmak üçin käwagt "kyn habar" diýilýär.
Habar habarlary üçin esasy meseleler uruş, hökümet, syýasat, bilim, saglyk, ykdysadyýet, işewürlik, moda, sport, güýmenje we daşky gurşaw, şeýle hem gyzykly ýa-da adaty bolmadyk wakalary öz içine alýar. Patyşa dabaralary, kanunlar, salgytlar, ilatyň saglygy we jenaýatçylar barada hökümetiň yglan etmeleri gadymy döwürlerden bäri täzelikler diýlip atlandyrylýar. Tehnologiki we jemgyýetçilik ösüşler, köplenç hökümet aragatnaşygy we içalyçylyk ulgamlary tarapyndan dolandyrylýar, habarlaryň ýaýramagynyň tizligini ýokarlandyrdy we mazmunyna täsir etdi.
Taryhyň dowamynda adamlar täze maglumatlary dilden-dile geçiripdirler. Asyrlaryň dowamynda Hytaýda ösen gazetler irki häzirki döwürde Europeewropada döredildi. 20-nji asyrda radio we telewideniýe habar ýaýratmagyň möhüm serişdesine öwrüldi. 21-nji asyrda internet hem şuňa meňzeş rol oýnap başlady.
Manysy
[düzet | çeşmäni düzet]Etimologiýa
[düzet | çeşmäni düzet]Iňlis "habar" sözi XIV asyrda "täze" köplük görnüşiniň aýratyn ulanylyşy hökmünde ösdi. Orta Iňlis dilinde şuňa meňzeş söz fransuz nouvelleri ýaly täzeliklerdi. Şuňa meňzeş wakalar slawýan dillerinde, ýagny serb-horwat täze (täze, "täze"), Çeh we Slowakiýa täzeçelerinden (täzeçe, "täze"), polýak häzirki zaman (täzeçe diýilýär), Bolgariýa täze we rus novosti (we keltik täzewody) (Wels) nowydh).
Jessika Garretson Finch, 1890-njy ýyllarda Barnard kollejinde mugallymçylyk edip ýörkä "häzirki wakalar" frazasyny döreden hasaplanýar.
Täzelik
[düzet | çeşmäni düzet]Adyndan görnüşi ýaly, "täzelikler" adatça täze maglumatlaryň görkezilmegini baglanyşdyrýar. Täzelikleriň täzeligi, taryhyň ýa-da beýleki ylymlaryň has seresaply gözleglerinden tapawutlandyrýan näbellilik hilini berýär. Taryhçylar hadysalara esasy prosesleriň sebäpler bilen baglanyşykly görnüşleri hökmünde garaýan bolsalar, täzelikler wakalary üzňelikde suratlandyrmaga we olaryň arasyndaky gatnaşyklaryň ara alnyp maslahatlaşylmagyna ýol bermeýär. Habarlar dünýäni häzirki ýa-da ýakyn geçmişde aç-açan suratlandyrýar, hatda täzelikleriň iň möhüm taraplary geçmişde bolup geçen ýa-da geljekde bolmagyna garaşylýan hem bolsa. Habar bermek üçin, dowam edýän bir prosesiň häzirki pursatda özüne mahsus bolan bir hadysasy bolmaly. Şoňa görä-de, habarlar köplenç adaty däl, üýtgeşik ýa-da adaty däl ýaly görünýän taraplara ýüzlenýär. Şonuň üçin "It adamy dişleýär" diýen meşhur habar täzelik däl, "Adam it dişleýär".
Täzelikleriň täze bir tarapy, täze tehnologiýa täze habar beriş serişdelerine habarlary has çalt ýaýratmaga mümkinçilik berýändigi sebäpli, “haýal” aragatnaşyk görnüşleri “täzeliklerden” “derňewlere” geçip biler.
Haryt
[düzet | çeşmäni düzet]Käbir teoriýalara görä, habar pudagy näme satsa, "habar". Şol bir ugurda giňden düşünilýän ismurnalistika, habar ýygnamak we bermek bilen meşgullanýar. Söwda nukdaýnazaryndan täzelik paýlamak üçin ahyrky önümi taýýarlamak üçin zerur kagyz (ýa-da elektron serwer) bilen birlikde diňe bir giriş. Habar gullugy bu çeşmäni "lomaý" üpjün edýär we neşirýatçylar ony bölekleýin satýarlar.