Günbatar we günorta Slawýanlar XI asyra çenli
Mowzuk: Günbatar we günorta Slawýanlar XI asyra çenli
Meýilnama :
1. Hawiýanlaryň ýaýran ýerleri.
2. Gadymy Çehiýa, Polşa döwletleriň döremegi.
3. Günorta Howýanlaryň Balkana ýaýramagy
Maksady: Günorta we günbatar Howýanlar barada düşünji bermek
Wezipesi: Günorta we günbatar Howýan döwlerine gündogaryň merkezi Aziýa döwletleriň täsirini düşündirmek.
Biziň eýamymyzyň 1000 ýyllygynyň ortalaryna degişli ýazuw çeşmeleriniň berýän maglumatlaryna görä slowýanlarda durmuş bölünişigi başlanypdyr. V-VII asyrlarda günbatar we günorta slawýanlar halklaryň goçüşligine gatnaşýarlar.
Polýak, çeh, polab – rpbaltika taýpalaryna gadymy gurluşyk gurluşy täsir etmedi. Moraw we pannam slawýanlaryny Rim Wizantiýanyň täsiri etdi, slawýanlarda harwatlarda, serblerde Rim – wizantiýalaryň ugur gurluşy täsirli bolupdyr. Günbatar Slawýanlarda syýasy birleşme knýažlyklar ýa-da Samo döwleti ýaly döwlet boldy. VII asyrda Marawiýa döwlet döräp ol baradaky maglumatlar 658 ýyla Samo ölýänçe soňky döwri barada maglumat ýok.
Beýik Moraw döwleti (çet – moraw taýpasynyň soýuzy 20-30 IX asyr) Samo knýäžkygynda däp soň onuň düzümine serbluzeu slawýanyň we g.o. Polşa taýpysy giripdir. Beýik morawyň irki iri ýer eýeçilikli döwleti bolupdyr. Merkezi Ýewropada synpy jemgyýetiň döräp başlap dünde günbatar slawýanlar hristiýançylygy kabul edip alypdyr. Kirmli we perodiý Wizantiýadan çagyrylyp getirýär. Olar slawýan ýazuwyny ýäýratmakda möhüm işleri bitirepdir. Ýurduň içindäki agzalalyklardan names iri ýer eýeleri peýdalanypdyrlar. IX asyrda Morawiýa çozupdyrlar. Slowakiýa Wenger korollygyna goşulýär. Serb-luz we slawýan taýpalary names markgraflygynyň gol astyna düşýär. Beýik Moraw döwletine girýän taýpalar çeh morawlar we kiçi (günorta) Polşa, Polşa döwletini degişli bolupdyr. Onuň özbaşdak döwlet bolmaga mümkinçiligi döräpdir.
Çehiýada IX-X asyrlarda knýažla özara bäsdeşligi başlanýar, onuň jümmüşini, knýaž goşunynda gulluk edýänler düzüpdir. 2 knýažlygyň arasynda serdarlyk ugrunda göreş başlanýär. Olaryň paýtagty Praga we jebise bolupdyr. Göreşde Praga nebereleri ýeňiş gazanýar. Ol söwda hünärmentçilik merkezine öwrülýär, dürli ýartlardan söwdagärler gelýär. Çehiýa bilen Germaniýanyň gatnaşyklary cylşyrymly bolupdyr. Wenger atlylarynyň çozulşlarynyň önüne almak ikisinide gyzyklandyrýar. 955 ýylda Lena derýasyndaky söweş onuň soňuna çykýär. Günorta names we çeh şäherleriniň arasynda X-Xi asyrda özara söwda gatnaşyklary ösýar. German imperatorlary öz gezeginde Pragany ozone boýun egdirmek üçin diplomatic we beýleki kanallary ulanypdyrlar. Names dindarlary hem bu syýasaty goldapdyr, sebäbi dara çeh buthanasy garaşly bolupdyr. Mukaddes Rim imperiýasynyň sostawyna girsede öz garaşsyzlygyny saklapdyr. Çeh döwleti bilen bir wagtda ýene-de bir günbatar slawýan döwleti Polşa döräpdir, Wislanyň kenaryndaky birnäçe taýpalar esasyny düzüpdir. Sleziýalylar, knýaw, mazurlar ilkinji Polşa knýazy Meşko (Meçislow) bolupdyr. Ol 660-992 ýylda Beýik Polşa knýažny bolup Slileziýa Morawiýa we 9999 dolandyrýär.
966-nji ýylda günbatar dügzüni boýunça Meşko družinasy bilen bilelikde katolik dinini kabul edýär. Meşkonyň ogly Poleslaw I Hrabryý (992-1025) güýçli knýaz bolup köp (20 nüe golaý) družinasy bolupdyr. Onuň düzümine Krakow we Siloziýa ýerleride giripdir Boleslow Baltika deňziniň kenaryndaky Slawýanlarynda boýun egdiripdir. Çeh we Moraw ýerlerinde oňa garaşly bolupdyr. 1025 ýylda Boleslaw korol laamyny alýar, ol aradan çykandan soň Polşa köp knýažlyklara bölünýär. Emma muňa söretmezden Polşa döwleti Grmaniýa garaşly bolmady.
X-XI asyrda günbatar polab we pribaltika Slawanlary döwlet gurmaklyga synanyşyk edýarlar. Muňa names çozuşlary mümkinçilik bermedi. Günbatar günorta şarlarda Kolobreg, Belgrad, Gransk (ýalylar) söwda şäherleri döräpdir. Pomerýalylar X-Xi asyrlarda şaher federasiýalary döredýär. Wolyn, Şesin, Ilamen şäherlerinde häkimiýet şaher aristorkratiýasyna degişli bolupdyr. Weçelar bolupdyr. Syýasy gurluşy demirgazyk rus şaherleri Nowgorod we Pskowa meňzäpdir. Polab slowýanlarynyň arasynda wend korollygy güýçli bolupdyr. Onuň esasyny obadritler Asakky Elbada ýaşaýanlar düzüpdir. Xi asyrda abodrit knýažlyklarynyň dinastiýasy döräpdir. Olaryň arasynda katolik düzgüni boýunça hristiýançylygy kabul edýär. Names katoliki buthanasy bilen ýakynlaşyp Wend korallyklary özbaşdaklygyny saklap bilmändir. XII asyrda obotritleriň teritorriýasynda nemesleriň uly iri ýer eýeleriniň gersoglygy meklenburg döredýär. Bu bolsa Germanlara günbatar slowýnlara aralaşmaga mümkinçilik beripdir.